14 januari 1942

Het is vandaag precies zeventig jaar geleden dat Zaandam, als eerste Nederlandse gemeente, ‘Judenrein’ werd gemaakt. Deze ‘evacuatie’ was een tussenstap in de ‘Endlösung’. Een document of een verklaring waarom Zaandam door de nazi’s werd aangewezen als proefgemeente is nooit gevonden, maar de grote rol van deze stad bij de Februaristaking -een klein jaar eerder-, de aanwezigheid van een antisemitische burgemeester en de geringe afstand tot Amsterdam (waar de Nederlandse joden een plek kregen toegewezen in afwachting van hun deportatie naar het concentratiekamp) hebben ongetwijfeld een grote rol gespeeld. Op 14 januari 1942 kregen de Zaandamse joden een brief dat ze zouden worden geëvacueerd. Drie dagen later, de sjabbatdag, moesten ze hun huizen en vrijwel al hun bezittingen daadwerkelijk achterlaten. De meeste getroffenen zouden  in de jaren daarna systematisch worden uitgemoord, vooral in de kampen Auschwitz en Sobibor.

De Zaandamse C.J. Kuiper was doof en slecht ter been, maar in haar bewaard gebleven oorlogsdagboek heeft ze desondanks tal van rake observaties opgeschreven. Hieronder haar woorden over de jodendeporatie in januari 1942.

“15-1-1942: Het hardnekkige gerucht gaat, dat alle Joden de 17e January uit Holland weg moeten. Waarheen? Waarom? Wij weten het niet, zij moeten alles achterlaten, alleen een kleine handkoffer met de eerste levensbehoeften mogen zij meenemen, alle Joodsche zaken waren vandaag gesloten. Arm, vervolgd volk, laten wij hopen dat het gerucht niet waar is. 

18-1-1942: Het is gebeurd, alle Joden in onze stad zijn weg, ongeveer 200. Naar men zegt gaan de Duitsche Joden naar Drente in grote concentratiekampen, de Hollandsche Joden in het z.g. Ghetto te Amsterdam. Hartroerende tooneelen hebben zich hier afgespeeld. Ook Christenen die met Joden getrouwd zijn, lieten hun vrouw en kinderen niet alleen gaan in de ballingschap, maar deelden dit lot. Met een moed en een berusting (eigenschappen door eeuwen lange vervolging gekweekt) zijn zij vertrokken. Hun huizen en eigendommen zijn door de politie verzegeld. Hun ellende wordt nog zwaarder door de strenge vorst, momenteel vriest het 10 gr. ‘Dat wat gij de minste mijner schepselen doet hebt gij mij gedaan.’ Het leven is soms ondragelijk, geloven in God, in zijn ondoorgrondelijk besluit, vertrouwen, ondanks alles wat gebeurt, ik wil het zo graag, maar soms, zoals nu, gaat het onze kracht te boven. Dat Gij ons helpe, vooral hen, die vervolgd worden.”

Aanwijzingen van de Joodsche Raad voor de ‘evacuatie’ uit Zaandam

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *