De teloorgang van vele Zaanse gebedshuizen zou mij, zelfverklaard heiden, genoegen moeten doen. Het omgekeerde is het geval. Ik zit er niet mee dat het aantal gelovigen sterk is teruggelopen. Zelf denken lijkt me nog altijd verstandiger dan vertrouwen op een bij elkaar gefantaseerd opperwezen. Maar de toekomst van al die Zaanse kerken en die ene synagoge staat wel onder grote druk.
De doopsgezinden bijvoorbeeld hebben in de Zaanstreek een handvol vermaningen. Stuk voor stuk prachtige, meestal eeuwenoude gebouwen. Monumentale pareltjes, van binnen en van buiten. Maar het aantal Mennonieten is inmiddels zo klein geworden dat het onvermijdelijk komt tot het afstoten van gebedshuizen. Die van Wormerveer is al overgedragen, aan de Historische Vereniging aldaar. Vraag is wie de andere bewerkelijke, veelal houten vermaningen kan exploiteren en onderhouden.
Hoe het met het bezoek aan de moskeeën gaat, weet ik niet. De bezoekers ervan zijn echter ondergebracht in veelal eenvoudige ruimtes, zonder eeuwigheidswaarde. Als die verdwijnen is er gee man overboord. Voor de mooie Sultan Ahmet Moskee in Poelenburg maak ik een uitzondering, maar die redt zichzelf voorlopig wel.
Diverse katholieke en gereformeerde kerken zijn de afgelopen jaren al van eigenaar veranderd en omgezet in woningen (Zaandam, Wormerveer) of puin. Er zullen er nog wel wat volgen de komende tijd. Te beginnen wellicht met de Zaandijker Kerk, die al veel te lang wordt verwaarloosd. Op 15 maart praat het Wijkoverleg Oud-Zaandijk weer eens over deze kerk, in het bijzijn van de verantwoordelijk wethouder. Hopelijk komt daar iets positiefs uit.
De meest schandalige omgang met een Zaans gebedshuis betreft nog steeds de voormalige synagoge op de Gedempte Gracht. Eigendom van begrafenisondernemer/vastgoedontwikkelaar Dela, die weinig opheeft met joods erfgoed en alleen maar naar de miljoenen kijkt die een eventuele verkoop kan opleveren. Nul compassie bij dit bedrijf voor het oorlogsleed dat aan de synagoge kleeft. Dela is only in it for the money. Bloedgeld, in dit geval. Wat mij betreft komt er een massale boycot van Dela.
Afgelopen week las ik een krantenartikel uit februari 1965. Het was toen precies honderd jaar geleden dat de sjoel werd geopend. “Dat achterafstaande, onopvallende, witte gebouwtje staat er nu eigenlijk alleen nog maar als monument”, schreef de dienstdoende verslaggever. “Een monument voor al diegenen die er niet meer zijn.” De voorzitter van de Nederlands Israëlitische Gemeente in Zaandam, Jacob Drukker, vertelde: “17 januari 1942. Die datum vergeet ik nooit. Nooit, nooit. Woensdags kwamen ze zeggen dat alle joden die week Zaandam moesten verlaten. Midden in de winter werd je op straat gezet. Je liet alles achter, alleen een koffer met dingen die je het meest nodig had en waaraan je het meest was gehecht, namen wij mee.” Hij beschreef ook wat er na de oorlog resteerde van de synagoge: “Er stonden nog vier muren, maar verder was alles kapot, totaal vernield. Er zat geen hout meer in of aan. Niet alleen de Duitsers hadden dat gedaan, ook de Zaandammers, allemaal van die goeie Zaandammers…” De weinige overlevenden restaureerden de synagoge. Om aan het benodigde geld te komen, werd een deel verbouwd tot garage en kwam er in een ander deel een agentschap van Het Parool.
Met de synagoge is het nooit meer goed gekomen. Tegenwoordig zitten er winkels in het deels monumentale pand. Het gebouw ziet er shabby uit en is niet meer als synagoge herkenbaar. Zaanstad zou nu eindelijk eens zijn verantwoordelijkheid moeten nemen en zorgen dat de synagoge in de oude luister wordt hersteld. Als eerbetoon aan de honderden vermoorde Zaanse joden.
De synagoge voor de oorlog