Zaanse handel met kamp Westerbork

Medio 2011 verscheen het boek ‘Bloembollen’ voor Westerbork. Daarin is onder meer nauwgezet vastgelegd hoe een groep Zaanse doopsgezinden de joodse gevangenen in kamp Westerbork steunde met voedselpakketten en andere goederen. Er is echter ook een ander verhaal te vertellen over Zaanse produkten die naar Westerbork gingen. Want het verzet tegen de nazi’s mag in de Zaanstreek stevig geweest zijn, er werd door sommigen ook aardig verdiend aan diezelfde nationaal-socialisten. Met als wrang dieptepunt de Zaanse bedrijven die op verzoek goederen leverden aan kamp Westerbork, het Nederlandse verzamelpunt voor joden op weg naar de gaskamers.

Bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) zijn fragmenten bewaard gebleven van de documentatie over leveranties aan Westerbork. Deze schaarse restanten betreffen met name de zomer van 1944. Het merendeel van de 140.000 Nederlandse joden was toen al vermoord in Auschwitz en Sobibor, na eerder dagen-, weken- of maandenlang in Westerbork te hebben geleefd. Sommige ondernemingen deden uitstekende zaken door en met deze deportatie-industrie. En opvallend is dat daar relatief veel Zaanse ondernemingen tussen zaten. 

Neem bijvoorbeeld het Zaandamse Bruynzeel. Op 7 augustus 1944, nog geen maand voor het laatste jodentransport van Westerbork naar Auschwitz (van de ruim duizend getransporteerden die op 3 september naar dat vernietingskamp werden gestuurd, zouden 127 mensen het overleven), zond ‘Bruynzeel’s schaverij N.V. – Zaandam’ een rekening van 2367,42 gulden naar het Durchgangslager voor de leverantie van een enorme stapel dennenhout. Of daarvan nog wat nieuwe barakken gebouwd werden, vermeldt de geschiedenis helaas niet. In dezelfde maand leverde de onderneming ook nog ‘10 Stück Bruynzeel Türen 78 cm br.‘ alsmede een zelfde aantal met een breedte van 73 centimeter. “Betaling: vooruitbetalen.”

Eveneens in augustus ontving ‘T. Duyvis Jz.’ in Koog aan de Zaan vanuit het concentratiekamp een bestelling voor ‘Salatoma 2000 Flaschen‘ en ‘Jucoblokjes 1860 Rationen‘. De leverantie(s?) vormde kort na de oorlog geen beletsel om het familiebedrijf het predikaat ‘Koninklijk’ te schenken. 

Op 14 augustus 1944 plaatsten de verantwoordelijken in kamp Westerbork een bestelling bij de (nu nog altijd bestaande) firma Jan Dekker in Wormerveer. Ze verzochten om de levering van ‘Aluminiumsulphat technisch 10 K.G.’ en ‘Naphtaline 5 K.G.’. “Wie mit Einkäufer Davids besprochen“, staat er onderaan de bestelbon. Het was een zin die vaker terugkwam zodra er orders moesten worden weggezet. Het verklaart waarschijnlijk, zo ontdekte ik afgelopen week, waarom er relatief veel Zaanse bedrijven handel dreven met kamp Westerbork. 

Andries Davids (Rotterdam, 30-1-1905) was de voordien in Groningen wonende vertegenwoordiger binnenland van de Zaandamse essencefabriek Polak & Schwarz. Nadat hij eind 1942 of begin 1943 met zijn gezin was vastgezet in Westerbork werd hij daar benoemd tot inkoper. Gezien zijn vele contacten in de Zaanstreek is het logisch dat hij in deze regio goederen bestelde. Die bestellingen moesten overigens wel eerst worden goedgekeurd door de beruchte -want sadistische- SS-Sturmscharführer Franz Fischer (Bigge, 10-12-1901/19-9-1989). Hij tekende de bestelformulieren. Na de bevrijding is Fischer tot de doodstraf veroordeeld, een straf die later werd omgezet in levenslang. Hij zou bekendheid krijgen als lid van de ‘Vier van Breda’. 

Andries Davids plaatste ook bestellingen bij zijn oude werkgever Polak & Schwarz. Dat is des te wranger, omdat deze in Zaandam gevestigde essencefabriek tot 1942 een grotendeels joods bedrijf was. Vijftien joodse personeelsleden en zeven leden van de familie Schwarz zouden de Holocaust niet overleven.  Hun ‘arische’ collega’s leverden, in ieder geval in 1944, verschillende keren goederen aan Westerbork. Op 3 juli onder meer 30 kilo ‘Acidum sulfuricum techn.’, 3 kilo ‘Hydras natricus techn.’ en 30 gram ‘Nitras argenticus’. Cynisch genoeg waren dat geneesmiddelen voor de door de nazi’s doodgewenste kampbevolking. Op 11 juli volgde er een opnieuw bestelling bij Polak & Schwarz, voor 2 kilo ‘Grapefruit Essenz‘. “Bereits mit Einkäufer Davids mündlich besprochen“, vermeldt bestelbon 36743. Op 25 juli was er wederom een order, op 27 en op 31 juli nog twee. Van andere maanden ontbreken de gegevens, maar het is ongetwijfeld niet gebleven bij deze vijf opdrachten.

Van de Zaanse bedrijven lijkt echter beschuitfabriek Hille (Oostzijde 314, Zaandam) de meeste bestellingen  te hebben verwerkt. Op 6 juli 1944 werd er vanuit Westerbork gevraagd om ‘650 Rationen Zwieback‘ (beschuit). Een week later ging het om 690 porties beschuit. Met een ijzeren (wekelijkse) regelmaat kwamen de bestellingen binnen. Waren de beschuiten bestemd voor de bewoners in het kamp of voor degenen die -eveneens met een ijzeren regelmaat- op de dinsdagen in de trein naar Auschwitz werden gepropt? Was het voor tienduizenden joden en zigeuners een galgenmaal of was het daar voor de achterblijvers ‘slechts’ een voorschot op?

Zijn ‘baan’ als inkoper betekende voor Andries Davids en zijn gezinsleden uitstel van executie. Hij was nodig om de cruciale goederenstroom tussen de buiten- en de binnenwereld op gang te houden. Tot vlak voor het laatste transport naar Auschwitz handelde Davids in Westerbork zaken af. Eind augustus was er van de joodse bevolking in Westerbork slechts een restant over. Davids was niet langer gewenst. Op 3 september 1944 stapten ook hij, zijn echtgenote Esther en zijn drie kinderen in de trein naar Auschwitz. Esther en de kinderen werden daar op 7 oktober vergast. Andries kwam in een werkkamp nabij Auschwitz terecht. Medio januari 1945 was ook hij dood.

Of, en zo ja hoe lang de leveranties van Zaanse bedrijven aan Westerbork nog doorgingen na het gedwongen vertrek van Andries Davids is onbekend.   

afbeelding 2 Davids (Andries)

Andries Davids in Westerbork (8-4-1944)

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *