Zaanse cultuur

Later dit jaar presenteren mijn vriendin en ondergetekende een boekje over de ziel van de Zaanstreek, genaamd Pluut! Tot die tijd zal ik zo af en toe op deze plek een flintertje tekst prijsgeven. Een voorpublicatie. Vandaag deel 1: 

Toen de Franse impressionist Claude Monet in 1871 vier maanden in Zaandam verbleef, ontdekte hij dat de kruidenier om de hoek originele Japanse prenten als pakpapier gebruikte. “Ofschoon ik niets verdacht aan dien vreemdeling heb bespeurd, acht ik het niet ondienstig U.E.G.A. van dat verblijf kennis te geven”, aldus de plaatselijke koddebeier in zijn politierapport over de beroemde schilder. Van de 25 Zaanse schilderijen die Monet produceerde is er niet één in de regio terug te vinden.

Zie daar in drie zinnen de Zaanse kijk op kunst en cultuur. Je kunt er vis in verpakken. Het is in beginsel verdacht. En je moet het op een veilige afstand houden.  

 Cultuur in de Zaanstreek? Dat is een standbeeld voor een houtwerker met veel te grote voeten. Een met alcohol besprenkeld feest waar de Toppers optreden, omdat Napoleon tweehonderd jaar eerder Zaandam stadsrechten verleende. Of een monument ter ere van een czaar die eind zeventiende eeuw zijn familie en duizenden onderdanen uitmoordde. Zolang het maar herkenbaar is en/of je kunt meedeinen. Logisch dus dat de bijbeltekst die Karel Appel op de muur van de Zaandamse Paaskerk schilderde werd overgewit. De dominee vond de letters namelijk te slordig. Dat het levende kunstwerk Fabiola bijna werd afgeranseld door woedende Zaandammers, onder de toevoeging ‘Als je mijn zoon was brak ik allebei je poten’ past ook in dit stramien.

 Meer voorbeelden van de plaatselijke culturele kijk? Toen Zaanstad eindelijk een degelijke galerie had, liet de cultuurwethouder zich er jarenlang niet zien. De dag dat hij wel verscheen, vroeg hij alleen of men achter het kunstcentrum enkele auto’s wilde verplaatsen. Hij kon anders niet weg. Een opvolgster van deze man stelde zoveel prijs op het Zaanse muziekcentrum De Kade dat ze voorstelde de subsidie in te trekken. Waarmee Zaanstad de enige 100.000+-plaats werd zonder gemeentelijk poppodium. 

Het is overigens niet allemaal de schuld van het gemeentebestuur. Zet Lady Gaga op een doordeweekse avond op de Burcht in Zaandam achter de microfoon en er komt geen buurtbewoner op af. De volgende dag moet er immers weer vroeg gearbeid worden en dan is het niet de bedoeling ’s avonds laat nog uit te gaan. Zoals de oer-Zaanse Rietveld-docent Pieter Groot ooit chargerend zei: “De enige betrokkenheid van Zaankanters met de cultuur is dat ze hun schuurtje in de kleur ‘Zaans groen’ schilderen.”

Is het hier dan louter culturele malaise? Welnee. Zelfs de directeur van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) grijpt voor zijn literaire meesterwerken naar Zaans werk. De favoriete boeken van deze Eppo van Nispen tot Sevenaer, aldus een Volkskrant uit 2010? “Alle delen van De Kameleon en Pinkeltje.” Inderdaad, geschreven door respectievelijk de Krommenieër timmerman Hotze de Roos en de zoon van een Wormerveerse fabrieksdirecteur. Het valt dus allemaal wel mee met die Zaanse culturele schraalheid.