Ik was donderdag bij de presentatie van het boek In memoriam. Die vond plaats in de naast het Waterlooplein gelegen Portugese synagoge, een prachtig, maar onverwarmd gebouw. De organisatoren deelden Ikea-dekentjes uit om de bezoekers een schijn van warmte mee te geven. Ze wisten vast niet dat de stichter van Ikea tijdens de oorlog een antisemitische SS’er was. Door de slechte akoustiek in de synagoge konden de honderden aanwezigen hele lappen tekst niet of moeilijk te verstaan, maar ook zonder die uitleg was het iedereen wel duidelijk dat er een zeer bijzonder boek was verschenen.
In memoriam vermeldt 18.000 namen van kinderen die tijdens de Shoah werden vermoord; joden, Sinti en Roma. Ze waren geboren tussen 15 juli 1924 en 13 september 1944 en werden, meestal via Westerbork, vervoerd naar vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. Het boek bevat ook nog eens drieduizend foto’s van vergaste kinderen. Door de vermelding van die 18.000 kinderen hebben bijna alle door de nazi’s vermoorde jeugdige joden, Sinti en Roma hun naam en soms hun gezicht teruggekregen. Wie er meer over wil weten, kan een bezoek brengen aan het Stadsarchief Amsterdam. Daar zijn alle 3000 foto’s te zien. En morgen is op de tv de documentaire Herinnering van een vermoord kind te zien, over het maken van het imposante boek (14.15 uur, Nederland 2).
Ik heb nog lang niet alle foto’s gezien in het Stadsarchief. Valt ook niet mee, het betreft 140 meter beeldmateriaal. Maar in de gauwigheid zag ik wel een foto van Elsje Smit uit Zaandam. Een slechte klassenfoto, waarop ze ook nog eens in het kader van een feest verkleed is met baard en muts. Elsje werd op 4 mei 1943 van Westerbork naar Sobibor gedeporteerd en daar onmiddellijk vergast. Hieronder een iets betere foto van Elsje en haar eveneens omgebrachte zus, opdat ze zichtbaar blijven.
In het blad Zaans Erfgoed van volgende maand kunt u meer lezen over Elsje en een aantal andere Zaans-joodse kinderen. Slechts een enkeling overleefde de bezetting.
Tweede rij, geheel links Elsje Smit (Zaandam, 26-4-1929). Eerste rij, tweede van links haar eveneens vermoorde zus Debora (Amsterdam, 9-10-1925)