De historicus/publicist Chris van der Heijden is bezig met de voorbereidingen van een ‘zwarte canon‘ van de geschiedenis. Volgens hem komen in de officiële canon vooral de hoogtepunten van het Nederlandse verleden aan bod, en verdwijnen de historische vlekken daarmee uit beeld. Misstanden als de jodenvervolging, de slavenhandel en de politionele acties dienen volgens hem ook een plek te krijgen in het overzicht van al die vaderlandse eeuwen.
Goed idee. En waarom zouden we het beperken tot een landelijk overzicht van de dieptepunten? Daarom presenteer ik de komende maanden op deze plek de Zaanse Zwarte Canon. Elke zondag één aflevering. Opdat we het niet voornamelijk over die mooie molens, de Zaanstreek als provisiekast en het moderne industrielandschap hebben (om maar een paar onderwerpen uit de ‘officiële’ Zaanse canon te noemen).
Vandaag deel 2: Claes Gerritz Compaen.
Dat de in Oostzaan geboren en gestorven Claes Compaen (1587-1655) nog altijd tot de verbeelding spreekt, heeft hij vooral te danken aan de mythevorming rond zijn persoon. Er is veel over deze zeerover geschreven, maar het merendeel van de aangeleverde gegevens is dubieus. Met name de vermeende schat van Claes Compaen, zijn rijke erfenis (die wellicht nooit heeft bestaan), heeft de fantasie van velen in werking gezet.
Dat laatste is vreemd, gezien ’s mans levensloop. Compaen trok als jongeling naar zee, klom snel op in de scheepshiërarchie en hield zich de eerste jaren vooral bezig met de koopvaart. Toen hij 34 was trok hij zich terug in Oostzaan, waar hij zijn vergaarde vermogen stak in een kaapvaartmaatschappij. Het leverde hem zo weinig op dat hij zelf weer op pad moest. Compaen kreeg van de overheid toestemming om vijandelijke schepen aan te vallen, mits hij een deel van de buit afstond aan de staat. Hij legde die toestemming nogal ruim uit en viel zo ongeveer iedereen aan die in zijn blikveld kwam. Die roofzucht moet vele honderderden mensen het leven hebben gekost. De schatting is dat de Oostzaner 350 tot 400 koopvaarders heeft buitgemaakt, waaronder de nodige Nederlandse schepen. Rond zijn 50-ste probeerde hij een algemeen pardon te krijgen voor hemzelf en zijn manschappen. Dat lukte na een tijdje. Hij keerde terug naar Oostzaan, waar hij uiteindelijk stierf.
In Hoorn is de laatste jaren veel discussie over de rol en de verering van Jan Pieterszoon Coen, die in hetzelfde jaar als Compaen ter wereld kwam. Coen heeft inmiddels de reputatie van een massamoordende, calvinistische veroveraar. Bij gebrek aan voldoende historische feiten zal het nog wel even duren voor Claes Compaen eveneens een kritischer bejegening ten deel valt dan heden ten dage gebeurt.
Claes Compaen