De historicus/publicist Chris van der Heijden is bezig met de voorbereidingen van een ‘zwarte canon‘ van de geschiedenis. Volgens hem komen in de officiële canon vooral de hoogtepunten van het Nederlandse verleden aan bod, en verdwijnen de historische vlekken daarmee uit beeld. Misstanden als de jodenvervolging, de slavenhandel en de politionele acties dienen volgens hem ook een plek te krijgen in het overzicht van al die vaderlandse eeuwen.
Goed idee. En waarom zouden we het beperken tot een landelijk overzicht van de dieptepunten? Daarom presenteer ik de komende maanden op deze plek de Zaanse Zwarte Canon. Elke zondag één aflevering. Opdat we het niet voornamelijk over die mooie molens, de Zaanstreek als provisiekast en het moderne industrielandschap hebben (om maar een paar onderwerpen uit de ‘officiële’ Zaanse canon te noemen).
Vandaag het slot van de reeks, deel 6: de bajesboten.
De komst van twee drijvende gevangenissen naar Zaandam werd in 2005 door het college van B&W op een bijna nonchalante wijze aan de buitenwereld gepresenteerd. De detentiepontons zouden vijf jaar lang geld en werkgelegenheid opleveren, en aansluitend zou Zaanstad ruimte bieden aan een permanent cellencomplex. Dat de bajesboten vooral illegalen en al dan niet uitgeprocedeerde asielzoekers gingen huisvesten was schijnbaar een detail.
Dat laatste gold niet voor de gevangenen zelf -merendeels onschuldige mannen wier enige ‘vergrijp’ was dat ze zich zonder geldige reispapieren in Nederland bevonden- en voor tal van actie- en belangengroepen. Keer op keer werd vastgesteld dat het ministerie van Justitie op de twee boten de mensenrechten met voeten trad. Aan boord vonden dan ook tal van wanhoopsacties plaats, tot zelfmoordpogingen aan toe. Onder anderen de Raad van Kerken, Amnesty International en een toenemend aantal politieke partijen ageerden tegen deze vorm van vreemdelingendetentie, die kon oplopen tot meer dan een jaar achter de tralies. Het hielp niet. Sterker nog, tegen alle afspraken en beloften in werden de boten in de Isaac Baarthaven anderhalf jaar langer opengehouden dan meermalen was afgesproken en beloofd. Nederland en Zaanstad lieten de wereld ruim zes jaar lang zien dat mensenrechten iets waren voor het verre buitenland. Het eigen handelen bleef zorgvuldig buiten beschouwing. En daarmee was er een Zaanse schande geboren.
