De Kom en De Haan

In 1998 verzocht het Bureau Discriminatiezaken Zaanstreek/Waterland de gemeente Zaanstad om een straat te vernoemen naar Anton de Kom. Het was het honderdste geboortejaar van deze Surinaamse schrijver, mensenrechtenactivist en verzetsstrijder. De vernoeming zou een mooi gebaar zijn naar de duizenden Zaanse Surinamers, was de gedachte. Bovendien zijn er in deze regio weinig straten vernoemd naar buitenlandse helden.

In 1999 -het zou overigens geen jaarlijkse traditie worden- vroeg het Bureau Discriminatiezaken (in samenwerking met de Nederlands-Israëlitische Gemeente Zaanstreek) aan Zaanstad of het mogelijk was om in de directe omgeving van de voormalige synagoge aan de Gedempte Gracht een blijvende herinnering te maken aan Jacob Israël de Haan. Deze befaamde joodse dichter, tevens homoseksuele voorvechter, had zijn jeugd doorgebracht in Zaandam. In tegenstelling tot zijn vaak geëerde zuster Carry van Bruggen -ook een bekend auteur- is er in de Zaanstreek voor De Haan nooit een monument, straat of gebouw gecreëerd. De gedachte was dat het mooi zou zijn als er in 1999, in zijn 75-ste  sterfjaar, een besluit werd genomen over zo’n permanente herinnering.

In de navolgende jaren beloofde Zaanstad vorm te geven aan beide gedachten. Er volgden uitgebreide briefwisselingen, enthousiaste reacties en toezeggingen van minstens drie wethouders. Maar zowel de straat als het monument kwamen er niet.

Afgelopen week ging het opeens snel. Eerst publiceerde de gemeente het bericht dat er binnenkort nabij de synagoge een gedenksteen wordt geplaatst ter herinnering aan De Haan. En afgelopen vrijdag ontving het Bureau Discriminatiezaken een brief waarin de gemeente beloofde dat 1 juli 2013, exact 150 jaar na de opheffing van de Nederlandse slavernij, ‘een datum is om de straatnaamgeving [ten aanzien van De Kom] te bekrachtigen’. Geweldig nieuws, wat mij betreft.

Blijven er twee vragen over. Waar zal die straat komen (daarover moet de Straatnaamcommissie binnen twee maanden een besluit nemen)? En welk kwatrijn komt er op de gedenksteen voor De Haan? Ten aanzien van 1 lijkt het me mooi als er meteen een heel cluster verzetsmensen wordt vernoemd, bijvoorbeeld in Saendelft. En wat 2 betreft: een paar jaar geleden heeft het Bureau Discriminatiezaken desgevraagd wat De Haan-kwatrijnen waarin de Zaanstreek een rol speelt naar de gemeente gestuurd. Welke zal het worden? Hieronder heb ik ze onder elkaar gezet. Laat maar weten waar uw voorkeur naar uitgaat.

P.S. Van het boekje Mijn lied, mijn leed, mijn hartstocht. Het leven van Jacob Israël de Haan (1999) zijn nog exact vier exemplaren over. Bestellen kan door overmaking van €7,50 per stuk op rekeningnummer 357143 t.n.v. Bureau Discriminatiezaken in Zaandam (o.v.v. ‘De Haan’).

De vier geselecteerde kwatrijnen:

Wat is de Zaan een mooie, breede stroom.
Ik ben een jongen te Zaandam geweest.
Jeruzalem: zóó teder als een droom,
Herdenk ik hier mijn jeugd en elk Joodsch Feest.

Zeg nog eens weer ‘Sint-Kilda’, dan bloeit open
Onder de lage lucht, de haven van Zaandam.
Stoomers stampen, lossers en laders loopen.
Een barkschip ligt stil, dat uit Zweden kwam.

Langs het Guispad tusschen Koog en Westzaan
Ben ik vaak der zomerdagen gegaan.
Ga ’t eenmaal als ik ging, en gij zult weten,
Dat ‘k Holland te Jeruzalem niet kan vergeten.

Mijn verlangen drijft mij. Wat zoude ik weer gaarne
Knaap zijn in het lage land langs de Zaan.
Of weer in Haarlem, waar boven het Spaarne
Nu zeker schooner sterren staan.

Jacob Israël de Haan (1881-1924) en Anton de Kom (1898-1945)