Thuis heb ik een exemplaar van de gemeentegids Zaandam uit 1940 in de kast liggen. Het is de allereerste in zijn soort en daarmee inmiddels nogal zeldzaam. Na de oorlog zou er pas een tweede editie verschijnen, maar sindsdien viel er met grote regelmaat een gids met lokale organisaties en adressen op de kokosmat. Zóó leert U Zaandam kennen heette dat eerste boekwerkje. Drukkerij A. Stuurman (Westzijde 37) nam in 1939 het initiatief en hoewel dat een commercieel bedrijf was wist het de reclame in haar publicatie te beperken. Het resultaat: een praktisch en overzichtelijk naslagwerkje.
Gisteren viel de verre nazaat van Zóó leert U Zaandam kennen bij me in de bus. Voorheen heette die gemeentegids tientallen jaren Wie waar wat in Zaanstad. Maar alles moest blijkbaar anders. En dus luidt de titel nu Bij ons in… Zaanstad en is de ondertitel Magazine vol informatie over jouw gemeente. Het ‘u’ waarmee de lezer van 1939 tot en met 2011 werd aangesproken is ook op de binnenpagina’s veranderd in een jij-bak. “Wie bestuurt je gemeente?” klinkt het veel te amicaal. En zo gaat het door, pagina na pagina. De grootmoeder van 92 is in één klap gelijkgeschakeld met de 16-jarige hiphopper.
Overigens, wie de stad bestuurt moge duidelijk zijn. De burgemeester, wethouders en gemeentesecretaris staan bijna een volle pagina te glimmen, poserend voor een nep-houten gevel. De leden van de gemeenteraad zijn -hoewel ze het hoogste orgaan van de stad vormen- geheel uit beeld verdwenen. Zowel hun namen als hun foto’s komen niet meer terug. Noem het een degradatie, noem het een machtsgreep.
De nieuwe gids telt nog altijd veel plaatseijke clubs en adressen, maar is verder vooral een telefoonboek en reclameobject. Het eindresultaat: een onoverzichtelijk en veel te groot (472 pagina’s) geheel. Een mislukt koffietafelmagazine is het, met overbodige teksten en onzinnig popi-gedoe. Zóó leer je dus het nieuwe Zaanstad kennen.
Ach, hadden we die vousvoyerende firma Stuurman nog maar.
