De Tweede Kamer besloot gisteren in meerderheid om een raadplegend referendum mogelijk te maken. Als de Eerste Kamer ook instemt is een van de kroonjuwelen die D66 zegt te hebben een feit. Door 300.000 handtekeningen te verzamelen kan iedere burger (onder voorwaarden) zo’n volksraadpleging afdwingen. Leve de democratie.
Hoewel… Het referendum is mijns inziens niet veel meer dan een kostbare fopspeen. Allereerst is de uitslag niet bindend. De gehele Nederlandse kiezerspopulatie kan te hoop lopen voor of tegen iets, het parlement beslist uiteindelijk. Als vanouds, kun je stellen. Probleem twee is dat maar weinig onderwerpen zijn te herleiden tot een simpel ja of nee. Alleen populisten menen dat ‘het volk’ (wat dat ook is) ‘gewoon’ (let eens op hoe vaak dat stopwoordje uit de monden van de Henk Krols van deze wereld komt rollen) ergens voor of tegen is. Wetskennis, algemene ontwikkeling, nuances; het doet er allemaal niet toe bij een volksraadpleging. Je bent pro of contra. Meer kleuren zijn er niet en amenderen is onmogelijk.
In de praktijk zal blijken dat degene met de beste PR-middelen het vaakst een referendum wint. De kracht van het argument is daarbij gewoonlijk bijzaak. En als het parlement daarna op basis van een gewogen debat besluit om tóch iets anders te doen zijn de rapen gaar. Het middel om de kiezers een extra stem te geven verandert in een wapen dat zich tegen de democratie richt.
Een aantal gemeenten heeft al ervaring met referenda. Amsterdam en Zaanstad zijn voorbeelden. In de hoofdstad mocht in 1995 bijvoorbeeld gestemd worden over het ROA, in Zaanstad in 2001 over de bouw van een gevangenis in het Zaandamse Vijfhoekpark. In beide gevallen stemde men massaal tegen. En ook dat is een kenmerk van referenda: tegenstemmers maken in de regel veel meer kans dan voorstemmers. Da’s nu eenmaal de aard van het kiezende beestje.
Na die eerste Zaanse en Amsterdamse referenda werd het stil rond de volksraadpleging. Af en toe was er nog een oprisping die tot weinig leidde, de overheid trok de teugels wat strakker aan en sindsdien is er in deze regio geen geslaagde raadpleging meer geweest. Het feestje van de democratie was geëindigd met een stevige kater. Het zette de politiek op nog groter afstand zette en voedde het wantrouwen tegen de ‘gevestigde orde’ nog meer. En daarmee hadden D66 en de andere voorstanders in de eigen voeten geschoten.
Wedden dat het met de landelijke volksraadpleging net zo gaat?
