De werkzaamheden voor projecten als Monumenten Spreken en Joods Monument Zaanstreek leveren regelmatig verrassende ontdekkingen op. Zo was daar opeens het schokkende levensverhaal van Hans Vaz Dias, een joodse onderduiker die na de oorlog nooit het geluk terugvond dat hij voordien ongetwijfeld wel kende. Ongeveer een half jaar geleden overleed hij. Ongeveer, omdat het er naar uitziet dat hij een paar maanden dood in huis lag alvorens gevonden te worden. Voor zover bekend heeft hij een eenzaam bestaan gekend, een gevolg van de jaren 40-45.
Deze week werd er tamelijk onverwacht een bewaard gebleven schuilplaats teruggevonden. Midden in Zaandam. Een plek waar joodse en niet-joodse onderduikers zich verborgen bij razzia’s. Een vroegere bewoner van het huis wees ons er op. Er was sinds 1945 weinig aan veranderd, wat het een bijzondere plek maakt.
Ook bijzonder: de map die een prominente Zaandamse verzetsman bijhield tot hij in 1943 werd gearresteerd (hij zou de gevangenschap niet overleven). In de map zitten niet alleen knipsels, maar ook felle, tegen de nazi’s gerichte teksten, een verslag van de Februaristaking in Zaandam en zelfs een oorlogsbrief van Hendrik Colijn. Uniek materiaal, dat gelukkig goed wordt beheerd door de zoon van deze verzetsman.
Dat laatste geldt ook voor honderden foto’s van de Zaanstreek tijdens de bezetting. Ze doken plotseling op, waren het werk van een professionele fotograaf. Hadden we ze maar gehad toen vorig jaar het boek Geschiedenis van de Zaanstreek werd gemaakt. Het betreft nooit gepubliceerde foto’s van een speciale kwaliteit. En er schijnt ook nog filmmateriaal uit die tijd te zijn.
Het zijn nalatenschappen die gelukkig niet bij het oud papier belandden. Hopelijk komt een en ander ooit in een archief terecht, opdat iedereen er kennis van kan nemen. Vooralsnog blijft het beperkt tot de incrowd.
Heeft of kent u ook nog interessant oorlogsmateriaal? Laat het svp weten: havenstraat75@hotmail.com of 075-6313819.
Het resultaat van een aanslag op het Arbeidsbureau in Zaandam, 1943