Een jaar geleden haalde ik op deze plaats de Encyclopedie van de Zaanstreek aan. Daarin wordt beweerd dat Zaankanter Dirk Hartog in 1616 Australië ontdekte. Nu heb ik de makers van dit eerbiedwaardige naslagwerk hoog zitten, maar een probleem was dat nergens bevestiging was te vinden dat Hartogs roots Zaans waren. Maar sinds deze week is het raadsel opgelost, dankzij onderzoekers in Australië die bezig zijn met het opzetten van een tentoonsteling over Australië en haar Nederlandse ontdekkers.
Dat Dirk Hartog een Zaankanter zou zijn kwam naar voren in een artikel in dagblad De Zaanlander. L. Hartog Czn, een vermeende (eveneens Zaanse) nazaat van de ontdekkingsreiziger, schreef in 1930 op basis van onderzoek: “Vele gegevens zijn er door mij met behulp van archivarissen intusschen gevonden en het staat thans dan ook vast dat de Soetens Stichting niet anders is dan de onbetwiste nalatenschap van Dirk Hartog, den ontdekker van ‘Dirk Hartog Eiland’.” Die erfenis was niet misselijk, zo bleek uit een vervolgartikel in De Zaanlander van 31 maart 1930: landerijen bij Krommenie, Assendelft, Westzaan, Heemskerk, Herkingen en Dirksland, plus de inhoud van ‘een grijse kist’ met onder meer gereedschap en sieraden. De wilsbeschikking zou in 1626 aan de archivaris van de Oost-Indische Compagnie zijn overhandigd, die het document netjes opborg in plaats van het aan de nabestaanden te verstrekken. Volgens De Zaanlander werd de waarde van de erfenis geschat op zo’n dertig miljoen gulden. De Zaandamse burgemeester Cornelis ter Laan en twee oud-wethouders verklaarden zich prompt bereid om de belangen van de nabestaanden te verdedigen. Het verhaal werd vergezeld door een oproep: “Allen, die den familienaam Hartog(h) dragen, zoomede zij die (de) Volger(t) heeten en meenen tot deeling in den boedel gerechtigd te zijn, kunnen zich morgen Dinsdag tussen 10 en 4 uur aan het gemeentehuis, afdeeling archief, te Zaandam melden. Geboortebewijzen of trouwboekjes dienen te worden medegebracht.”
Het bleek een practical joke van De Zaanlander. Die dinsdag meldde zich een aantal op geld beluste mensen bij het stadhuis. Daar legde een bode hen uit dat het 1 april was (vandaag overigens precies 83 jaar geleden).
Enfin, om een lang verhaal kort te maken: later onderzoek wees uit dat Dirk Hartog een Amsterdammer was. Er bleek geen enkel bewijs voorhanden dat hij Zaanse banden had. Ook de makers van de Encycopedie van de Zaanstreek trapten een halve eeuw na dato blijkbaar in de 1-aprilgrap van De Zaanlander, waardoor Dirk Hartog nu voor eeuwig is bestempeld als Zaankanter.
Voor wie alle details over de ware identiteit van Dirk Hartog nog eens wil nalezen: zoek in een archief het jubileumboek uit 1988 op van het blad Uw Amsterdam. (Met dank aan Elly Spillekom en Wendy van Duivenvoorde).
Geweldig, ik stuur hem door naar Wendy, ook al is het geen Zaankanter ik ga gewoon helpen met de expo hier! Dirk Hartog blijft een ijkpunt hier in de historie van Down Under!