Van de vele Zaanse culturele instellingen die door wethouder Leny Vissers’ gehaktmolen gaan is de Bieb een van de grootste slachtoffers. Ruim een miljoen euro moet onze regionale leeszaal inleveren, met als gevolg dat van de zes Zaanse filialen er waarschijnlijk maar één overblijft. Deze slachtpartij kan worden gezien als een wraakactie. De Bieb wilde namelijk (terecht) niet meeverhuizen naar Inverdan en wordt daar nu hard voor gestraft. Tenzij de gemeenteraad ingrijpt, maar die kans acht ik klein. De macht van het getal zal weer groter zijn dan de kracht van het argument.

De Bieb biedt verzet. Onder meer door de gemeenteraadsleden onderstaand document te sturen. Lees het op uw gemak en ontdek de onnozel- en boosaardigheid die sommige van onze bestuurders heeft bevangen. En teken vervolgens hier protest aan.

1. Inleiding

Op 19 september 2012 heeft wethouder Vissers-Koopman in een gesprek met De Bieb voor de Zaanstreek aangekondigd dat per 1 januari 2015 15% van de subsidie van De Bieb geschrapt wordt.

Tussen 1 oktober en 27 november 2012 heeft De Bieb geprobeerd, met drie brieven en een gesprek met een aantal ambtenaren, om zicht te krijgen op de totale bezuinigingstaakstelling voor De Bieb tot 2015.

Dit alles heeft niet geleid tot duidelijkheid over deze taakstelling, waarna we op 24 december 2012 een brief hebben gestuurd met daarin de door ons berekende bezuiniging: 127.000 op 1 januari 2014, en 503.000 op 1 januari 2015. In totaal 630.000. Hierop hebben wij geen reactie ontvangen. Voor een overzicht van de correspondentie tussen de gemeente en De Bieb zie de bijlage.

Op 10 juli 2013 hebben we in een tweede gesprek met wethouder Vissers-Koopman te horen gekregen dat er meer moet worden bezuinigd dan aanvankelijk was aangekondigd, waardoor het bedrag voor 2015 (volgens de wethouder 520.000) met 360.000 is verhoogd tot een totaalbedrag van 880.000. Op onze vraag of de bezuiniging in 2014 van 127.000 blijft staan heeft zij bevestigend geantwoord.

Wij hebben aangegeven dat De Bieb zich aan het omvormen is voor een taakstelling van 630.000 en niet in staat is per 1-1-2015 1.007.000 in te leveren. Wethouder Vissers-Koopman vertelde ons dat, aangezien ze niet heeft gereageerd op onze vragen naar het bedrag van de bezuinigingen, wij dit oorspronkelijke bedrag niet als definitief mochten beschouwen. Dat dit nieuwe bedrag nog in oktober door de gemeenteraad moet worden bekrachtigd en dat, helaas, dit niet betekent dat er na 2015 niet alsnog bezuinigd kan worden op de subsidie van De Bieb.

Aan het eind van het gesprek is de Toekomstagenda Cultuur 2014-2017 (hierna: Toekomstagenda) uitgereikt.

In dit stuk geeft de Bieb commentaar op deze Toekomstagenda. Eén opmerking plaatsen we nu al.

Met de voorgenomen bezuiniging is het niet mogelijk de in de Toekomstagenda geschetste bibliotheekfunctie te behouden van – buiten de Biebbussen – twee goed geoutilleerde vestigingen in noord en zuid.

2. Algemeen

De Toekomstagenda zegt een nieuwe koers te schetsen en  de financiële gevolgen aan te geven voor de verschillende culturele functies vanaf 2015. Het is ons niet gelukt om te achterhalen wat het college nu eigenlijk met toekomst van de bibliotheekvoorziening in Zaanstad voor ogen heeft. Dat geldt enerzijds voor de functies van de bibliotheekvoorziening die het college zegt te willen behouden, anderzijds voor de financiële onderbouwing hiervan. Het is dan ook jammer dat de Toekomstagenda tot stand is gekomen zonder overleg met De Bieb. Wellicht had overleg kunnen leiden tot een voor ons duidelijkere visie op de bibliotheekvoorziening in Zaanstad.

Er wordt in de Toekomstagenda veel geschreven over de bibliotheeksector in het algemeen en De Bieb in het bijzonder. Wij vinden het beeld dat geschetst wordt tendentieus en op punten volstrekt onjuist. In dit stuk beperken we ons echter tot de hoofdlijnen van de Toekomstagenda: welke plannen heeft het college voor de bibliotheekvoorziening in Zaanstad, en wat is de financiële onderbouwing hiervan.

3. Toekomstplannen college

De Toekomstagenda stelt:

“Door de opmars van digitale media hebben de meeste mensen continu een enorme informatiestroom tot hun beschikking en neemt het gebruik van fysieke boeken af. Uit een eigen gebruikersonderzoek van De Bieb in 2012 blijkt dat meer dan 70% gebruik maakt van internet om de collectie te raadplegen en online artikelen te verlengen.”

Uit de tekst zou je de conclusie kunnen trekken dat onze collectie online te lezen is. Echter, die 70% van onze gebruikers maakt gebruik van internet om de online catalogus te raadplegen en op basis daarvan de fysieke boeken, tijdschriften en luisterboeken te lenen in een van de vestigingen. De inhoud van de collectie is niet online digitaal te raadplegen. Dat staan de uitgevers bibliotheken volstrekt niet toe. Het online verlengen van artikelen heeft betrekking op het verlengen van de uitleentermijn van de fysieke materialen.

“Het rijk werkt aan de totstandkoming van een landelijke digitale bibliotheek, waarop alle lokale bibliotheken zijn aangesloten en waardoor gebruikers voortaan alle collecties kunnen raadplegen en e-books kunnen lezen.”

Weer gaat het hier om inzage in welke fysieke boeken geleend kunnen worden bij welke vestiging van welke bibliotheek in Nederland. En die e-books die kunnen worden gelezen? Nog steeds gaat het om een zeer gering aantal weinig courante boeken, die beschikbaar gesteld zijn om digitaal uitgeleend te worden.

“Door de opmars van technische en digitale mogelijkheden neemt de noodzaak van fysieke nabijheid van een bibliotheekfunctie af. Bibliotheken worden daarentegen steeds meer sociale ontmoeting- en verblijfplekken, waar iedereen vrijwel doorlopend terecht kan. Het is echter de vraag of daar zoveel gemeentelijke cultuursubsidie tegenover moet staan. Zaanstad heeft immers besloten om ook de subsidie aan buurtcentra af te bouwen.”

De logica achter deze alinea ontgaat ons. Zou het niet zo zijn dat, juist omdat de subsidie aan buurtcentra wordt afgebouwd, mensen vestigingen van De Bieb steeds meer gaan gebruiken voor ontmoeting en verblijf? En als je dat niet meer wilt, waar moeten die mensen dan straks naar toe?

“We willen de bibliotheekfunctie in Zaanstad behouden, maar zijn van mening dat Zaanstad – buiten de biebbussen in de wijken – kan volstaan met twee goed geoutilleerde bibliotheekvestigingen in noord en zuid.”

Wij hopen dat de gemeenteraad zich realiseert dat de twee huidige Biebbussen ingezet worden voor een groep van zo’n 20 bij De Bieb aangesloten scholen. Alleen de leerlingen van deze scholen kunnen gebruik maken van de Biebbussen. De collectie is daarom uitsluitend gericht op jeugd van 4 tot 12 jaar. De ruimte in deze bussen is niet zo groot dat de collectie uitgebreid kan worden zodat deze ook op andere doelgroepen gericht kan worden. Ook de registratie van uitgeleende materialen is beperkt: de scholen staan garant voor vermissingen en beschadigingen, niet de individuele lener. Kortom, de inwoners van een wijk kunnen GEEN gebruik maken van de Biebbussen.

“De mobiele voorziening voor mensen, die niet zelfstandig naar een biebvestiging kunnen reizen, willen wij blijven ondersteunen.”

We weten niet wat het college hiermee bedoelt. De enige voorziening die wij bieden aan mensen, die niet zelfstandig naar een vestiging kunnen komen, is een grotendeels met hulp van vrijwilligers gerunde service aan ongeveer 90 mensen in de Zaanstreek die aan huis zijn gebonden. Is dit de mobiele voorziening?

“De in het cultuurcluster beoogde leestafelfunctie kan door een commerciële partij in combinatie met horeca worden aangeboden.”

Er komt dus een leestafel in het cultuurcluster, aangeboden door een commerciële horecapartij. Is het een openbare leestafel? Met andere woorden, mag men ook zonder de verplichting van een betaalde consumptie gebruik maken van deze commercieel aangeboden leestafel?

Wat wij denken dat het college met hun paragraaf Toekomstagenda bibliotheek eigenlijk schetst is:

‘Zaanstad kan volstaan met een voor iedereen toegankelijke vestiging in Krommenie en een in het centrum van Zaandam. Daarnaast kunnen de leerlingen van de ongeveer 20 scholen, aangesloten bij de Bieb, gemiddeld eenmaal per vier weken boeken lenen bij een van de twee Biebbussen. En voor pakweg 90 mensen, die door medische redenen aan huis zijn gebonden, bestaat een service, waarbij een vrijwilliger hen eenmaal per vier weken een stapeltje boeken komt brengen.’

Dit klinkt minder fijn dan de omschrijving van het college, maar geeft wel beter de omvang van de bibliotheekvoorziening weer. Het geeft echter niet eens de werkelijkheid weer, want financieel gezien is zelfs dit niet haalbaar.

4. Financiële onderbouwing

4.1 Subsidie vanaf 2015

Aan het einde van de Toekomstagenda is een tabel gepresenteerd met de ‘oude’ subsidie van een culturele instelling, de voorgestelde ‘wijziging’ hierop en het nieuwe subsidiebedrag.

De subsidiebeschikking van De Bieb bedraagt in 2013 3.307.185. In 2014 wordt 127.000 ingehouden, en een gemeentelijk accres van 2,1% toegekend, zodat de subsidiebeschikking voor 2014 op 3.180.185 uit zou moeten komen. Op 1 januari 2015 gaat hier 880.000 van af, zodat we in 2015 op een beschikbare subsidie uitkomen van (naar boven afgerond) 2.367.000.

Dit is niet het bedrag dat in de Toekomstagenda wordt genoemd, waar een bedrag staat van 2.420.000.

4.2 Prestaties

Het college gaat in haar plannen uit van de sluiting van de vestigingen in Koog aan de Zaan en Zaandam zuid-oost. Tevens heeft zij aangegeven te willen stoppen met de subsidiering van haar aandeel (van 40%) in de kosten van de vestiging in Wormer (gebruikt door de inwoners van Wormerveer). Als wij de cijfers uit de productbegroting van 2013 voor de drie vestigingen optellen komen we op een totaalbedrag van 649.575. Dit levert een verschil op van 357.425 met de beoogde bezuiniging van 1.007.000.

De sluiting van de vestigingen in Koog aan de Zaan, Zaandam zuid-oost en Wormer leveren echter niet eens deze 649.575 op. Niet alle kosten die toegerekend worden naar een vestiging vallen weg op het moment dat de vestiging wordt gesloten. Een backoffice van een bibliotheek wordt relatief duur als die verdeeld wordt over minder vestigingen. Het is niet voor niets dat de centrale overheid en de provincies de afgelopen jaren hard hebben gestuurd op schaalvergroting binnen de bibliotheekbranche.

De gemeente Oostzaan heeft al in de zomer van 2012 aangegeven in 2015 dusdanig veel te willen bezuinigingen op hun enige bibliotheekvestiging dat wij die niet langer zullen kunnen exploiteren. Dat betekent dat vanaf 2015 vier van onze zes vestigingen wegvallen. De backoffice zal verdeeld moeten worden over de twee resterende vestigingen.

Dat leidt er toe dat we nog een van de twee overgebleven vestigingen moeten sluiten. In onderstaande tabel hebben we de cijfers op een rij gezet.

In de tabel zijn we uitgegaan van:

–     een vermindering van de subsidie van de gemeente Zaanstad met 127.000 per 1-1-2014;

–     een vermindering van de subsidie van de gemeente Zaanstad met 520.000 op 1-1-2015, en het beëindigen van de subsidierelatie met de gemeenten Oostzaan en Wormerland;

–     het sluiten van de vestigingen van Oostzaan en Wormerland per 1-1-2015;

–     het sluiten van de vestiging in Koog aan de Zaan per 1-7-2015;

–     een vermindering van de subsidie van de gemeente Zaanstad met 360.000 op 1-1-2016;

–     het sluiten van de vestiging in Zaandam zuid-oost per 1-1-2016;

–     het sluiten van de vestiging in Krommenie op 1-1-2017.

NB: onder het kopje ‘overig’ vallen zowel materiaalkosten van de schoolcollecties als de leesbevorderingsprogramma’s.

omschrijving	2014	2015	2016	2017
Westzijde	€1.093.620	€1.115.492	€1.137.802	€1.160.558
Krommenie	€477.497	€487.047	€496.788	€0
Wormer	€325.158	€0	€0	€0
Oostzaan	€183.198	€0	€0	€0
Koog aan de Zaan	€345.593	€176.252	€0	€0
Zaandam zuid-oost	€177.755	€181.311	€0	€0
Biebbussen	€348.534	€355.505	€362.615	€369.867
overig	€107.563	€67.092	€68.434	€69.803
backoffice	€631.240	€626.113	€638.635	€651.408
totaal	€3.690.157	€3.008.811	€2.704.273	€2.251.635
subsidie	€3.645.080	€2.726.969	€2.366.969	€2.366.969
verschil	-€45.077	-€281.842	-€337.304	€115.334

4.3 Frictiekosten

De komende jaren zal De Bieb voor de Zaanstreek te maken krijgen met aanzienlijke frictiekosten als gevolg van het afbouwen van de vestigingen. De totale balans moet nog opgemaakt worden, maar vooral de ontslagvergoedingen zullen hoog zijn, gezien de gemiddeld hoge leeftijd en het gemiddeld lange dienstverband van de medewerkers. Voor de vaststelling van de ontslagvergoeding van een medewerker houden wij de neutrale kantonrechtsformule aan.

Is de gemeente Zaanstad niet bereid de Bieb fors te helpen bij deze onvermijdelijke frictiekosten, dan betekent dit dat er nog meer afgebouwd moet worden.

5. Conclusie

Het is niet haalbaar voor De Bieb om tussen nu en 1 januari 2015 een bedrag van 1.007.000 te bezuinigen. Dit bedrag wijkt dusdanig af van de in september 2012 genoemde 630.000 dat het naar onze mening van onbehoorlijk bestuur zou getuigen als de gemeente deze bezuiniging op zo’n korte termijn doorvoert. Wij hebben zeker een jaar langer nodig om alle vestigingen te sluiten en de medewerkers te ontslaan.

Het door het college geschetste scenario van twee goed geoutilleerde vestigingen is niet haalbaar. Bij een dusdanig groot bedrag aan bezuinigingen raken wij in een neerwaartse spiraal. Onze gebruikersinkomsten lopen zeer sterk terug en onze backoffice wordt relatief duur. Wat bij een bezuiniging van deze omvang overblijft is vanaf 2017 één vrij toegankelijke vestiging in het centrum van Zaandam, twee Biebbussen voor een twintigtal scholen, een tweetal schoolcollecties en een voorziening voor circa 90 minder mobiele inwoners van Zaanstad.

De frictiekosten van een dergelijke afbouw van de bibliotheekvoorziening zijn zeer hoog. Zonder een substantiële ondersteuning van de gemeente hierbij zullen we een deel van de resterende voorzieningen moeten afbouwen om te voorzien in deze frictiekosten.

Bijlage

Overzicht correspondentie

Hieronder een chronologisch overzicht van de gesprekken en de correspondentie tussen de gemeente en De Bieb over de bezuinigingen.

–     19 september 2012: Gesprek tussen wethouder Vissers-Koopman en De Bieb voor de Zaanstreek over 15% bezuiniging op de subsidie van de Bieb.

–     1 oktober 2012: Brief van de Bieb naar wethouder Vissers-Koopman met de vraag of bij deze bezuiniging 127.000 van de vorige bezuiniging per 1-1-2014 moet worden opgeteld. Concreet: wat wordt het te bezuinigen bedrag in 2013, 2014, 2015?

–     30 oktober 2012: Brief van de Bieb naar wethouder Vissers-Koopman met een herhaling van de vraag.

–     21 november 2012: Overleg tussen een aantal ambtenaren van de gemeente en De Bieb, waarin door de ambtenaren is uitgelegd dat het bedrag niet vast stond, maar hoger, dan wel lager zou kunnen worden op basis van besluitvorming van de gemeenteraad. De Bieb heeft aangegeven dat dit voor haar een onmogelijk opgave is, want dat we met een dusdanig grote besparing begin 2013 aan de slag moeten om dit haalbaar te maken op 1-1-2015.

–     27 november 2012: Brief van de Bieb naar wethouder Vissers-Koopman met hierbij een berekening van de bezuinigingsbedragen: 127.000 op 1-1-2014, 503.000 op 1-1-2015 (zijnde 15% van de subsidie in 2012), in totaal 630.000.

–     12 december 2012: Brief van mevrouw S. Meyer, ambtenaar gemeente Zaanstad, waarin begrip wordt getoond voor De Bieb, maar geen antwoord wordt gegeven op de vraag om duidelijkheid over het te bezuinigen bedrag.

–     24 december 2012: Brief van de Bieb naar mevrouw S. Meyer met een  bevestiging van de berekening van 630.000.

–     10 juli 2013: Gesprek tussen wethouder Vissers-Koopman en De Bieb voor de Zaanstreek. De bezuiniging voor De Bieb is omhoog gegaan van 520.000 naar 880.000, 360.000 hoger.