Geslaagd cultuurhuis: optie of utopie

Gisteren mocht ik meelopen tijdens een rondleiding door het Utrechtse TivoliVredenburg. Dat is een gloednieuw cultuurgebouw naast het NS-station, en daarmee een klein beetje vergelijkbaar met hetgeen de gemeente Zaanstad in gedachten heeft met haar eigen cultuurhuis. Verschillen zijn er uiteraard ook. Waar TivoliVredenburg vijf zalen heeft voor onder meer klassieke en popmuziek, zal het Zaanse pand een stuk kleiner zijn en tegelijkertijd meer functies herbergen.

Tijdens de rondleiding door TivoliVredenburg bleken er nog de nodige kwalen te bestaan. Het nauwelijks te dichten geluidslek bijvoorbeeld, waardoor de voorstelling in de ene zaal doorklinkt in de andere. Het euvel verhelpen gaat miljoenen kosten. De akoestiek van het prachtige poppodium was ook niet optimaal, hetgeen met provisorische lapmiddelen wordt bestreden. En de toegangsdeuren zijn zo gemaakt dat er bij grote drukte -in de popzaal passen tweeduizend mensen- flinke opstoppingen ontstaan.

Over het Vredenburg-gedeelte dat geen deel uitmaakt van de nieuwbouw kan ik kort zijn. Herman Hertzbergers grote zaal werd bij de sloop gespaard en dat is jammer. Wat een onoverzichtelijk doolhof…

Ik ben bang dat er ook parallellen tussen het Utrechtse en het Zaanse zullen zijn, van de soort waarop niemand zit te wachten. Enorme kostenoverschrijdingen bijvoorbeeld. Het Utrechtse muziekpaleis werd tientallen miljoenen duurder dan was begroot (nu al ruim €150 miljoen in plaats van de begrote €98 miljoen, and still counting). Mijn voorspelling voor het cultuurhuis naast station Zaandam: ook daar zal flink wat extra geld bij moeten.

Mijn angst voor kostenoverschrijdingen is meerledig. Ten eerste lukt het Zaanstad zelden om bij grote bouwprojecten binnen de begroting te blijven. Het Zaantheater, het gemeentehuis, Inverdan als geheel; het pakte allemaal prijziger uit dan de rekenmeesters dachten. Bovendien blijkt in de regel de exploitatie begrotelijker dan vooraf becijferd.

Om het Zaanse cultuurhuis financieel mogelijk te maken moeten de huidige panden van De Fabriek en FluXus worden verkocht. Maar wie wil er flink in de buidel tasten voor een Fabriek met een monumentale status, hetgeen de benodigde verbouwmogelijkheden flink beperkt? En wat moet je met het achteraf gelegen, heel specifiek ingerichte FluXus-hoofdkantoor aan de Westzijde? Het kost immense bedragen om dat een andere functie te geven. Punt is echter dat de gemeente zich rijk rekent door de opbrengst van de gebouwen te verdisconteren in het cultuurhuis.

Naast de financiële vragen zijn er ook praktische en idealistische. Wat schieten de inwoners van Zaanstad op met het bundelen van allerlei activiteiten die nu verspreid over de stad plaatsvinden (denk aan de Bieb op de Westzijde, De Fabriek in de J. Sijbrandsteeg, Zaanradio in Koog aan de Zaan, de twee panden van FluXus)? Wat is er waargemaakt van de collegetoezegging om te zoeken naar commerciële partners in het cultuurhuis? Creëert de gemeente bewust leegstand op plekken die nu nuttig en cultureel gebruikt worden? Wat is -afgezien van die onzekere kasgelden- de meerwaarde van het verplaatsen van het goedlopende en aantrekkelijk gelegen filmtheater. En van die ook al zo mooie hoofdbibliotheek?

Om nog even verder te filosoferen: waarom zijn er nog zoveel vragen over het te creëren cultuurhuis? Hoe komt het er uit te zien? Waar is de financiële onderbouwing? Hoe komt het dat de nog niet zo lang geleden door B&W gepromote culturele driehoek is afgeschoten? Welke zekerheden zijn er ten aanzien van het cultuurhuis, zowel over de gebruikers als over de bouwkosten en exploitatie? En is de verstandhouding met grondeigenaar NS inmiddels zodanig dat er -voor het eerst- constructief zaken gedaan kunnen worden? 

Het eerste kwartaal van 2015 lijkt me een mooi moment om openheid van zaken te geven over de culturele plannen van dit gemeentebestuur. De gemeentelijke stilte heeft nu wel lang genoeg geduurd.