De eerste, grootste en enigste

Een liefdevolle schets van de Zaanstreek, in 32 dagelijkse afleveringen. Vandaag deel 8.

Enige
De Schoolmeester aan het Guispad 3 in Westzaan (1692) is de enige op wind draaiende papiermolen ter wereld.

Enige
Het Prinsenhof in Westzaan is de enige Nederlandse windmolen die gerst tot gort pelt.

Enige
De Kat (1782) op de Zaanse Schans is de enige overgebleven verfmolen ter wereld en tevens, met jaarlijks zo’n 130.000 bezoekers, de drukst bezochte molen van het land.  

Enige
Zaanstad is de enige (middel-)grote Nederlandse gemeente waar nog nooit een extreem-rechtse partij de gemeenteraad haalde. Sterker nog, de NSB, CD, CP’86, Nederlands Blok, Nieuw Rechts en PVV durfden niet eens een poging te wagen om in Zaanstad aan de verkiezingen deel te nemen.

Enige
Het Blaauwe Hof in Wormerveer, daterend uit de achttiende eeuw, is het laatst overgebleven hofje met houten woningen in Nederland.

Eerste
Het eerste Nederlandse molenmuseum werd in 1928 in Koog aan de Zaan gevestigd.

Eerste
De Zaandamse Jopie Koopman werd in 1929 de allereerste Miss Holland.

Eerste
Oostzaan had de eerste vrouwelijke wethouder van Nederland, Wilhelmina Hofman-Poot (1919-1926). Zaandam had de eerste sociaal-democratische burgemeester van Nederland, Kornelis (‘Klaas’) ter Laan (1914-1937). En Wormerland had de eerste Nederlandse burgemeester die afkomstig was van de Pacifistisch-Socialistische Partij, Peter Tange (2000-20..?).

Eerste
In augustus 1971 opende McDonald’s zijn eerste filiaal op het Europese vasteland, aan de Zaandamse Vermiljoenweg. Het naastgelegen Albert Heijn was mede-eigenaar, vandaar. Ondanks het aanbod in deze McDonald’s van oer-Hollandse producten als erwtensoep en appelmoes werd het experiment geen succes, reden voor AH om uit het project te stappen. De rest is geschiedenis.

Eerste
Tegenwoordig komen ze vooral uit Azië, maar het waxinelichtje veroverde toch echt vanuit Zaandam de wereld. De oprichter van het Verkade-concern, Ericus Gerhardus, kocht het patent en begon in 1898 met de productie van de mini-kaarsjes. Zijn zoon Anton Verkade bedacht de naam ‘waxine’, een samenvoeging van wax en paraffine.

Eerste
De Zaandamse kruidenier Daam Schijf vroeg in 1742 octrooi aan op een schip dat ‘sonder seylen of riemen, haeken en boomen, tegen wind en stroomop, harder soude doen voortgaan als een met seylen’. Helaas zonk zijn unieke, door paarden aangedreven snelboot al tijdens de proefvaart op de Zaan.

Eerste
Het Zaandamse Vijfhoekpark was het eerste ecologisch beheerde gemeentepark van Nederland.

Oudste
Het Museum van het Nederlands Uurwerk op de Zaanse Schans bezit het oudste slingeruurwerk ter wereld. Het is in 1665-1667 vervaardigd door Salomon Coster uit Den Haag. Hetzelfde museum heeft ook de oudste Hollandse staande klok (1675), gemaakt door Anthonius Hoevenaer uit Leiden.

Oudste
De Zaanlands Lyceum Vereniging (ZLV), opgericht in 1905, is de oudste leerlingenvereniging van Nederland.

Oudste
De watertoren in Assendelft (1885) is de oudste in zijn soort van Noord-Holland.

Oudste
Als gevolg van de zompige Zaanse veenbodem sneuvelen de meeste bomen hier binnen een eeuw. De abeel in de tuin voor het Zaandijkse Weefhuis werd in 1860 geplant, doet het nog steeds en is daarmee de oudste abeel van Nederland.

Grootste
Albert Heijn, in 1887, begonnen in een klein Oostzaans pandje, is de grootste grootgrutter van Nederland.

Grootste
De door – daar is ‘ie weer -Albert Heijn aan de gemeente Zaandam geschonken kinderboerderij (1967) was de grootste van Nederland.

Particulierste
In heel Nederland zijn maar twee begraafplaatsen die door particulieren worden onderhouden. Een daarvan is te vinden in Oost-Knollendam.

Particulierste
’s Lands enige openbare park in bezit van particulieren is te vinden in Wormerveer. Het betreft het Wilhelminapark, open sinds 1899.

Langste
De Dorpsstraat in Assendelft is de langste dorpsstraat van Nederland in het langste lintdorp van Nederland.

Langste
De Haaldersbroekerdwarsstraat is met 26 letters de langste straatnaam uit één stuk van het land. De straat zelf is slechts drie tegels breed.

Kleinste
Zaanse achternamen zijn de kleinste van Nederland. Taalkundige Gerrit Jan Boekenoogen wist in zijn boek De Zaanse Volkstaal niet minder dan vijfhonderd eenlettergrepige achternamen uit de Zaanstreek op een rij te zetten. En plaatselijk verslaggever Co Rol was er wàt trots op dat zijn naam misschien wel de kortste van heel Nederland was.

Meeste
In 2007 maakte Amsterdam bekend dat in geen plaats op deze aardbol zoveel nationaliteiten huisden als in de Nederlandse hoofdstad, namelijk 177. Daarop sloeg Zaanstad onmiddellijk aan het tellen. Aan de boorden van de Zaan bleken mensen uit maar liefst 189 landen te wonen. Wereldrecord?

Meeste
Er was geen brandweerkorps in Nederland dat zoveel vrijwilligers (250) herbergde als het Zaanstedelijke korps.

Watertoren Assendelft