Niet alleen gaat 2015 de geschiedenis in als officieel herdenkingsjaar (Duitsland bezette 75 jaar geleden Nederland en capituleerde 70 jaar terug), maar ook als jaar dat er een ongekende productie was van boeken over de Tweede Wereldoorlog. Opvallend is dat in meerdere van die publicaties de Zaanstreek en haar bewoners in een of andere vorm voorkomen. Daarom bij dezen een (ongetwijfeld onvolledig) overzicht van de uitgaven tussen 1 januari en 5 mei 2015:
De aftrap vond op 14 januari plaats met het gratis te verkrijgen mini-boekje Drie jaar, drie maanden, drie weken. Daarin geeft het Bureau Discriminatiezaken Zaanstreek/Waterland in 32 pagina’s een beeld van de Jodenvervolging in de negen toenmalige Zaangemeenten.
Op 22 februari hield de Historische Vereniging Koog-Zaandijk een tijdschrift over de lokale oorlogsgeschiedenis ten doop. Het bevat veel korte verhalen en een schat aan foto’s.
In de almaar groeiende reeks oorlogsbiografieën heeft nu ook het levensverhaal van de Alkmaarse verzetsstrijder Fritz Conijn een plek gekregen. Een belangrijke rol in het korte leven van Conijn was de Zaandamse verraadster Francisca de Munck-Siffels. In Haast om te sterven krijgt zij dan ook uitgebreid aandacht.
Minstens zo’n grootheid als Conijn was Jacoba van Tongeren, tijdens de oorlog leidster van de relatief onbekende Groep 2000. Die organisatie zorgde voor zo’n 4500 onderduikers. In het dikke, zij het helaas slordig geredigeerde boek Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945) worden ook tal van waarderende woorden gewijd aan de Zaandamse medestrijders Walraven van Hall, Cor en Ellen Inja.
Dat Marcus Bakker van 1943 tot 1945 illegaal actief was is minder bekend dan zijn naoorlogse politieke activiteiten. In zijn biografie Nooit op de knieën. Marcus Bakker (1923-2009) besteedt auteur Leo Molenaar onder meer uitgebreid aandacht aan het gevaarlijke werk dat Zaandammer Bakker gedurende de oorlog verrichtte.
Parool-redactrice Hanneloes Pen zet met Een gegeven leven de spotlights op de niet ver van Marcus Bakker wonende Geertje Pel-Groot. Zij beschermde een joods onderduikstertje en betaalde daarvoor met -de titel verklapt het- haar leven.
Interessant is dat diezelfde onderduikbaby een plek heeft gekregen in De engel en de adelaar, zij het dan in gefictionaliseerde vorm. Deze productie van de Zaankanters Hans van de Pol en Bettina Drion (in wier woning het meisje verborgen was) is namelijk een roman, vol elementen die zijn ontleend aan de werkelijkheid.
Een paar Zaanse fragmentjes zijn te vinden in Hanna van den Endes gedetailleerde en bewonderenswaardige promotieonderzoek ‘Vergeet niet dat je arts bent’. Joodse artsen in Nederland 1940-1945. Een van de door haar genoemde slachtoffers is de Zaandamse huisarts Bernard Eisendrath, die in 1942 een zelfgekozen dood zocht en vond.
Tot (voorlopig?) slot resteert me nog te wijzen op Monumenten spreken. Ooggetuigen bij Zaanse oorlogsmonumenten. Het bevat samenvattingen van de uitgebreide gesprekken die zijn gevoerd met de negentig mensen die de hoofdrol hebben in de prachtige documentaireserie over 28 oorlogsmonumenten in Zaanstad, Wormerland en Oostzaan.
Zit er niets bij van uw gading? Heb geduld. Later dit jaar en in 2016 verschijnen er nieuwe werken over de Zaanstreek tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zowel in artikel- en boek- als in filmvorm.
