Wie denkt dat de politie het tegenwoordig zwaar heeft, moet eens door de personeelsdossiers van de dienders uit de twintigste eeuw bladeren. Een toiletbezoek zonder toestemming? “De agent van politie J. van der Schaaf is gestraft met 2 uur strafronde.”
Bij het Gemeentearchief Zaanstad is een aantal personeelsdossiers te vinden van Zaandamse politiemannen. Het betreft vooral agenten die voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog als zodanig actief waren. De dossiers bieden interessante inkijkjes in de afwegingen die de dienders tussen 1940 en 1945 maakten om de eigen handen schoon te houden of ze juist door collaboratie flink te besmeuren. Maar wat ook opvalt zijn de sancties voor ogenschijnlijk minieme vergrijpen.
Wie in de vooroorlogse jaren een paar minuten te laat op het politiebureau verscheen, onderging standaard een collegiaal verhoor. Waarom verscheen hij -er waren nog geen vrouwelijke agenten- niet tijdig op het werk, was keer op keer de vraag. En wanneer er geen sluitend antwoord kwam (verslapen en dichte bruggen telden niet), volgde er steevast een berisping en een aantekening in het dossier. Wie een handvol berispingen had verzameld, kon een promotie wel vergeten.
‘Zonder medeweten’
Hilarisch is het drie pagina’s tellende rapport over Jan van der Schaaf. In de ochtend van 22 januari 1916 was hij rond 10.30 uur niet op zijn post, het bureau aan de Zuiddijk 10. ‘Jantje-Grijpt-Alles’, zoals de bijnaam van deze latere rechercheur in de volksmond luidde, had namelijk hoge nood. En blijkbaar beschikte de post-Zuiddijk niet over een bruikbaar toilet. Goede raad was niet zo duur. “Desgevraagd verklaarde v.d. Schaaf, dat hij, zonder medeweten van één zijner meerderen, van zijn post was gegaan en zich naar zijn woning had begeven om aldaar gebruik te maken van de W.C.” Die woning bevond zich hemelsbreed een kilometer verderop, aan de Esdoornlaan. De rapporterende politie-inspecteur voegde nog een blijkbaar belangwekkend detail toe aan de toch al zware beschuldiging dat Van der Schaaf zich elders afzonderde: “Hoewel hij geen diarrhee had.”
Jan van der Schaaf werd zelfs voor een tweede keer gehoord over deze zware overtreding van de dienstregels. “Een gelijkluidende verklaring heeft v.d. Schaaf aan den Heer Commissaris van Politie afgelegd.” De boosdoener bekende schuld. Hij ‘wist, dat hij zulks niet mocht doen en dat hij verzuimd had de reden voor het van zijn post gaan te rapporteeren’.
Het rapport over en de beoordeling van het ambtsverzuim werd door zowel de inspecteur van politie als de commissaris van politie in tweevoud opgemaakt. Dat oordeel was trouwens streng. Omdat de verdachte ‘geplaatst [was] aan den Zuiddijk ter bewaking van de onbewoonde gemeubelde huizen van de vluchtelingen voor den watersnood’ en ‘zich zonder geldige redenen van daar heeft verwijderd’ was een sanctie op zijn plaats. Twee dagen eerder was tijdens een storm de Waterlandse Zeedijk bij Katwoude doorgebroken en inmiddels klotsten de golven tegen de Zuiddijk in Zaandam. Vandaar die verlaten woningen.
De politiecommissaris stelde een toepasselijke vergelding voor: twee uur strafronde voor de onfortuinlijke agent. Burgemeester Klaas ter Laan kon leven met die suggestie. “Voorstel goedgekeurd”, krabbelde hij als eindverantwoordelijke onder het rapport. Aan de goedgekeurde bestraffing werd vervolgens vijf dagen na het incident weer een apart rapportje gewijd.
Hoe en waar Jan van der Schaaf een volgende keer zijn behoefte deed, vermeldt zijn personeelsdossier niet.
Waardeer dit artikel
De content op deze website is in en uit principe gratis, maar het maken ervan kost wel geld. Vond je het de moeite waard? Laat het blijken met een kleine bijdrage en help bij het mogelijk maken van onafhankelijke artikelen.