Bij het Nationaal Archief liggen ruim 71.000 persoonsdossiers van de Binnenlandse Veiligheidsdienst en haar voorgangers BNV en CVD. Waaronder vele over prominente Nederlanders. Op deze site staan de verhalen die hun biografieën niet haalden. Ditmaal het geheime dossier over dichter Adriaan Roland Holst.
De lijst lijkt eindeloos. De Binnenlandse Veiligheidsdienst hield vele tientallen en waarschijnlijk zelfs honderden dossiers bij over Nederlandse schrijvers. Ik doe een willekeurige greep. Bij het Nationaal Archief liggen mappen over non-fictieschrijvers als Jef Last, Karel van het Reve en zijn vader, Henriëtte van Eyk, Mary Pos, Jan en Annie Romein. Van dichters als Paul Rodenko, Han G. Hoekstra, Bert Voeten, Victor van Vriesland, Ed. Hoornik en Anthonie Donker. Van beroemde romanciers: Anna Blaman, Simon Vestdijk en Theun de Vries. Simon Carmiggelt zit er tussen. Hella Haasse. Jan Wolkers. En ga zo maar door. Het is onbegonnen werk om al die dossiers door te spitten en te lezen waarvan de geheime dienst hen verdacht. Maar af en toe een steekproef kan wel. Bijvoorbeeld door een blik te werpen in het BVD-dossier van Adrianus Roland Holst (23-5-1888).
Prins der dichters
Vanwaar de BVD-interesse voor ‘Jany’ Roland Holst? En dan ook nog in de jaren dat deze ‘prins der dichters’ de pensioengerechtigde leeftijd al is gepasseerd? Zou het zijn vanwege de dwarsverbinding met nicht Henriëtte, de radicaal-socialistische dichter? Dat lijkt niet heel logisch. Het vastleggen van Adriaan Roland Holsts handelingen begint op 25 september 1950, wanneer hij ‘pas’ 62 jaar oud is en zij nog maar twee jaar te leven heeft. Maar waarom dan wel?
‘Staat in relatie m. zeer louche Tsj. Attaché M. Bretys.’
Het aanmaken van het dossier gebeurt ‘op verzoek van ACD IVb’, oftewel de afdeling Centrale Documentatie van de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Het zal op onregelmatige basis worden bijgehouden tot zijn overlijden in 1976. De eerste mededeling in Roland Holsts dossier begint met een terugblik, in de vorm van één zin: ‘Jan. 49 staat in relatie m. zeer louche Tsj. Attaché M. Bretys.’ Bretys is een cultureel attaché van Tsjechoslowakije en blijkbaar gevaarlijk. Helaas schetst de BVD niet wat zijn relatie met Roland Holst behelst. Hoe dan ook, de dichter heeft de belangstelling van de geheime dienst en dat zal een kwart eeuw lang zo blijven.
De twee volgende jaren worden er wat kaartjes geproduceerd met aantekeningen over Roland Holsts activiteiten. Ze zouden de dienst gerust moeten stellen, gezien bijvoorbeeld deze vertrouwelijke notitie: ‘18-3-50 Vrije Volk/OD 1397-protesteerde tegen misbruik maken van zijn naam in De Waarheid.’ Een anti-communistisch geluid in het hart van de Koude Oorlog; precies wat de BVD zich wenst. Vier jaar later draait het beeld echter. Een notitie d.d. 14 oktober 1954 bevat elf namen van kunstzinnigen, onder wie schrijver Bert Bakker, museumdirecteur Willem Sandberg, dichter Ed. Hoornik, oorlogsvorser Jacques Presser en beeldhouwer Mari Andriessen. Plus Adriaan Roland Holst. Voor hen allen geldt volgens de BVD dat ze ‘wel geen lid zijn van de CPN, doch beschouwd kunnen worden als fellow-travellers’. En dat is verdacht.
Al doende plaatst de Binnenlandse Veiligheidsdienst Roland Holst afwisselend in de pro- en anti-communistische hoek. Het lijkt alsof de dienst het zelf ook niet weet, getuige bijvoorbeeld een ‘Uittreksel’ d.d. 20 juni 1957 ‘betr: Lezers Russische publicaties’. ‘Uit betrouwbare bron (Delphi) werd de hieronder volgende opgave verkregen van personen, die in 1955 de achter hun namen gestelde Russische publicaties [sic]. De verzending van deze publicaties geschiedt door het landelijk secretariaat v.d. Ver.[eniging] Ned.[erland] USSR, dat geregeld pakken tijdschriften ontvangt v.d. Russische Ambassade in Den Haag. Op deze opgave komt o.m. voor: A. Roland Holst, Bergen N.H. Soviet Literature. Noot: Van een der geadresseerden werd vernomen, dat hij het blad gratis krijgt toegezonden, zonder dat hij er ooit naar gevraagd heeft. Deze lijst zal ongetwijfeld meer van dergelijke ontvangers bevatten.’ Of de prins der dichters het blad op prijs stelt; de BVD heeft geen benul.
In 1956 tekent een BVD-ambtenaar over hem op: ‘Plaatste i.v.m. Hongaarse opstand anti-comm.[unistisch] gedicht in Het Parool.’ In 1959 staat er in zijn dossier: ‘Volgens De Waarheid van 2-12-59 ondertekende hij de actie voor A-proef-stop.’ Daar tussendoor is er de in literair opzicht interessante, maar qua veiligheidsrisico’s nutteloze waarneming dat Roland Holst in het Koninklijk Paleis in Brussel de Nederlandse Prijs der Letteren krijgt uitgereikt. De Rijkspolitie in Alkmaar geeft in 1961 aan de BVD door dat de poëet, ‘wonende Nesdijk 7’ op een lijst staat met blijkbaar potentieel verdachte personen.
Tot op hoge leeftijd is zijn levensloop vastgelegd door de Binnenlandse Veiligheidsdienst.
Het heeft allemaal weinig of niets om het lijf. Op 5 augustus 1976 overlijdt Adriaan Roland Holst in zijn woonplaats Bergen, 88 jaar oud. Tot op hoge leeftijd is zijn levensloop vastgelegd door de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Zou één van de ambtenaren die daarmee was belast zich wel eens hebben afgevraagd waarmee hij/zij bezig was?
Waardeer dit artikel
De content op deze website is in en uit principe gratis, maar het maken ervan kost wel geld. Vond je het de moeite waard? Laat het blijken met een kleine bijdrage en help bij het mogelijk maken van onafhankelijke artikelen.
het is frappant dat steeds meer blijkt dat de BVD iedereen in de gaten hield. Ben benieuwd naar het dossier van Henriette van Eijk. Hoe zou dat in te zien zijn? Zijn er nog erfgenamen die daar aan zouden kunnen meewerken?
Er is inderdaad een BVD-dossier van Henriëtte van Eyk. Het ligt bij het Nationaal Archief en is beperkt openbaar, maar na aanvraag en toestemming in te zien in Den Haag. Zie https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.04.125. Succes!