In 1990 schreef ik een artikel over de alternatieve muziekscene in Wormer. Het dorp was enige jaren het centrum van de Nederlandse post-punkbeweging. Hoe kwam dat eigenlijk?
Verschil
Het is een dorp als alle andere. Met één levensgroot verschil. Tientallen jongeren geven in dit Zaanse plaatsje al jaren muzikaal vorm aan hun weerzin tegen burgerlijkheid, zakelijkheid en het yuppiedom. Samenwerking is het credo van het florerende bandleven in Wormer.
Waar de punkbeweging in new wave en ordinaire pop is gesmoord, broeit in Wormer nog steeds het verzet tegen de gevestigde orde. Al tien jaar lang smeden handenvol groepen in dit dorp kwaadheid, energie en verzet om tot simpele, maar doeltreffende muziek. Onder de krap elfduizend inwoners rond de Zandweg en de Dorpsstraat blijken genoeg liefhebbers te zijn om meer dan dertig dwarse groepjes te vullen. Samen zijn ze goed voor vijftig platen en ontelbare hoeveelheden posters, buttons en brochures. Alles in eigen beheer, want met de multinationale platenindustrie wil men niets te maken hebben. Toen niet, en nu niet.
Leitmotiv
Natuurlijk, ook in Wormer zijn punkers van het eerste uur afgehaakt. De opengevallen plaatsen zijn echter ingenomen door een nieuwe lichting musici. En dat verklaart de aanwezigheid van The Plot, Virus, De Kift en The Ex (om er maar enkele te noemen). Met het ongenoegen over de tegenwoordige maatschappij als Leitmotiv spelen ze volgens eigen opgave hardcore-muziek. Of trash. Of ze weigeren er gewoon een naam aan te geven, ‘omdat we niet houden van het indelen in hokjes’.
Eén ding hebben al die eigenwijze, opstandige bandjes uit Wormer met elkaar gemeen. Zij zijn de nazaten van de punkers uit de jaren zeventig.
‘Trashrock? Cowpunk? Fuckabily? Psychospeelia? Artcore?
Garagerock? White soul? Red blues? Papmusic? Pazzjunk?
What’s in a name anyway?
When it’s not cash and carry then call it pokkeherrie.
Well, this is pokkeherrie.
For that’s what we want: pokkeherrie.
(Rumours of music, the original soundtrack – The Ex).

Terrie en Katrin
In de Witte Villa, het enige gekraakte gebouw in Wormer, stellen zich voor: Terrie en Katrin (‘Kat’ voor intimi), respectievelijk de gitarist en de drummer van The Ex, Nederlands belangrijkste independent-band. De Engelstalige teksten van The Ex behandelen zaken als apartheid, de Intifada, kraken en fascisme. Terrie was in 1979 een van de oprichters, Katrin kwam eind ’84 de gelederen versterken.
Het tweetal woont in de Villa, samen met de tijdens het gesprek niet aanwezige Lena (lid van The Plot) en, wel present, Ferry, van de oprichting in 1980 tot het einde in 1986 onder meer gitarist en zanger bij de Svätsox. Voorts medestichter van de tijdelijke formatie The Sox Pistels (‘Dat was een lolletje tussendoor’) en tegenwoordig actief in De Kift, een Wormer groep met kritische Nederlandse teksten.

Dan is daar Gertjan. Volgens Terrie de wandelende muziekencyclopedie van Wormer. Hij is in het bezit van tientallen platen, geproduceerd door streekgenoten en een regelmatige bezoeker van onafhankelijke bandjes in binnen- en buitenland. Gertjan is een groot fan van The Ex: ‘Ik vind het overdreven om ze mijn helden te noemen, maar ik heb wel veel respect voor de manier waarop zij leven.’ Tot slot Marco: drummer/zanger van Revenge of the Carrots, een formatie die een jaar geleden ontstond en voor die tijd Illusion of Happiness heette. De groep maakt muziek naar het concept van Sonic Youth, Joy Division en Killing Joke.
‘Ik vind het overdreven om ze mijn helden te noemen, maar ik heb wel veel respect voor de manier waarop zij leven.’
Punkies
Het terughalen van herinneringen en jaartallen kost moeite. Wie waren en zijn er allemaal betrokken bij de onafhankelijke beweging in Wormer? De Witte Villa, werd die nou gekraakt in 1981 of 1982? En niet te vergeten: wanneer ontstond die beweging eigenlijk?
Ferry: ‘Voor we de Villa kraakten werd er in Wormer al muziek gemaakt. Niet alleen hier natuurlijk, in heel Nederland kwamen er allerlei bandjes op tijdens en na de punkgolf van 1977. Op de een of andere manier ontstond in Wormer een groep punkies, die allemaal naar hetzelfde café gingen. Je had hier de Keet, ’t Matje en wat later Plus. Dat waren de plaatsen waar leuke mensen kwamen. Zelf woonde ik in die tijd een paar kilometer verderop, bij mijn ouders thuis in Assendelft. Maar uitgaan deed ik in Wormer.’
Terrie: ‘Er heerste toen een heel leuk sfeertje, ja.’
Grote voorbeeld
Wanneer was dat?
Terrie zucht: ‘Data… Ik ben daar zo slecht in.’
Ferry: ‘In ieder geval vóór de Villa gekraakt werd. The Ex bestond al, die is in 1978 of zo opgericht. De Svätsox zijn een paar jaar later gestart.’ Lachend: ‘The Ex was natuurlijk ons grote voorbeeld. Verder had je onder andere The Slanders, dat werd later Zowiso. En toen al die bandjes ontstonden, wilden we ook wel een eigen huis.’

Gemeente
Terrie: ‘Het was een beetje vreemd dat we door het hele land trokken om te spelen, maar dat er in Wormer geen mogelijkheid was om optredens te organiseren. Er is dus wat druk uitgeoefend op de gemeente om iets beschikbaar te stellen.’
Ferry: ‘De gemeente gaf ons vervolgens ’t Hummeltje in bruikleen, een houten gebouwtje waar we konden oefenen en optreden.’
Het Hummeltje was geen lang leven beschoren. Naast de links denkende punks was er in Wormer ook een groepje rechtse punks. (Ferry: ‘Het waren geen fascisten, zo erg was het ook weer niet.’) De officiële opening van het nieuwe onderkomen van links werd opgeluisterd met een grote knokpartij met rechts. Kort daarna ging het gebouwtje in vlammen op, nadat iemand er opzettelijk een vuurtje in had gestookt.
Twee weken daarvoor, op 6 augustus 1981, hadden enkele jongeren, onder wie Terrie en Ferry, de zogenaamde Villa-Zuid gekraakt. Het tot Witte Villa omgedoopte huis uit 1907 was eigendom van de Van Gelder-papierfabriek. Toen de vestiging werd gesloten, kwam het landelijk gelegen gebouw zonder bewoners te zitten.
Middelpunt
Ferry: ‘De mensen van The Ex en de Svätsox deden in die tijd zoveel samen dat we naar een mogelijkheid zochten om met elkaar ergens te gaan wonen. Op die manier konden we onze muziekactiviteiten een beetje op één plek concentreren. Ons oog viel op dit huis.’
Terrie: ‘De Witte Villa ging na het afbranden van het Hummeltje fungeren als een soort middelpunt van allerlei activiteiten.’

Hoe zag dat er in de praktijk uit?
Terrie: ‘Wij hadden al wat contacten in Amsterdam en Rotterdam. Het was voor ons dus vrij makkelijk te regelen dat al die Wormer bandjes in het hele land konden optreden. Binnen de kortste keren zaten ze in Geleen en Antwerpen. Het liep als een trein. De eerste paar jaar zat de Villa elk weekend stampvol. Het was net een jeugdhonk. Daar werden we gek van.’
‘Het is gelukkig nooit zo uit de hand gelopen dat we moesten zeggen: “Vlieg ’s een end heen”, maar veel scheelde het niet. Het mooie was dat The Ex en de Svätsox zo speelden dat iedereen die hier kwam, meende het zelf net zo goed te kunnen. Het klonk niet ingewikkeld. Een beetje herrie maken is niet zo moeilijk, dachten ze.’ Een grijns van oor tot oor trekt over zijn gezicht.
‘We speelden alleen wat simpele loopjes, maar het publiek vond het fantastisch.’
Simpele loopjes
Terrie: ‘Toen kwamen wij. We speelden alleen wat simpele loopjes, maar het publiek vond het fantastisch. Dat was een beetje de ommekeer in de muziek van die tijd. Aan de ene kant op de meest eenvoudige manier je eigen muziek maken, maar toch een waanzinnige sfeer uitstralen, zodat mensen enthousiast worden.’
Geduldig legt hij de filosofie van de punkbeweging uit. ‘Kijk, vóór die hele punkgolf moesten bandjes goed kunnen spelen en iedereen had zijn eigen spullen. Wij deden dat eigenlijk precies andersom. Je deelde de spullen, het geld en de oefenruimte met elkaar. Die hele punkbeweging had iets sociaals. Er was bijna geen onderlinge competitie, iedereen wilde met elkaar samenwerken.’
Was het gevolg niet dat iedereen in Wormer The Ex als het grote voorbeeld ging beschouwen? Wilde iedereen niet op The Ex lijken?
Gertjan: ‘Ik heb wel eens ergens gelezen dat alle Wormer bandjes op Sham 69 zouden lijken.’
Terrie: ‘Doordat wij veel in gang hadden gezet en we alles deelden met andere groepen waren we natuurlijk wel een soort voorbeeld, ja.’
Ferry: ‘Maar er is geen sprake van hiërarchie, of zo.’
Terrie: ‘Het nadeel was dat veel bands het zo wel makkelijk vonden. Ze hoefden zelf niet zoveel te bedenken.’
Marco: ‘Hadden jullie er dan geen voordeel bij dat je met anderen kon samenwerken?’
Terrie: ‘Natuurlijk. Dat was hartstikke leuk. Ik bedoel alleen dat het sommigen wel heel makkelijk werd gemaakt. Als ze dan op een gegeven moment zelf iets moesten regelen, haakten ze nog wel eens af.’
Marco: ‘Jullie gaven veel en kregen niets terug?’
Terrie: ‘Nou nee. Het is erg leuk als je met een hoop bands op stap kan. We zijn begin jaren tachtig naar Zwitserland en Italië geweest. Veel lol gehad daar. Nee, het wordt pas vervelend als groepen elkaar gaan zitten tegenwerken.’
Oorwormer
Steeds meer bandjes sloten zich aan bij de independent scene. GRRR, Zwembaden, NV Le Anderen, Verz. Ed, Hangdogs: het zijn maar een paar namen van Wormer bandjes. Hoogtepunt van de samenwerking was het maken van de elpee Oorwormer in januari 1982. Met een geleende bandrecorder namen dertien formaties een plaat op die een goed overzicht gaf van hetgeen er op dat moment leefde in het dorp.

Verzet
Vooral verzet tegen oorlog en leger schemerde door in de teksten, maar ook de TROS, disco en religie moesten het ontgelden. Rammelende gitaren, valse noten en overslaande stemmen konden het speelplezier niet verhullen.
Ook in de tijd daarna bleef de goede onderlinge verstandhouding intact. Zowiso en de Zwembaden leverden samen de elpee Sloop de Stopera af. The Ex, The Plot en De Kift werkten mee aan de plaat Intifada. Publiciteit liep via het onafhankelijke Ralbör Releases, de verkoop was in handen van de even onafhankelijke verkooporganisatie De Konkurrent. Omdat alles in eigen beheer werd gehouden, kon de platenprijs laag blijven. Elpees kostten over het algemeen niet meer dan tien gulden, de helft van de gangbare prijs. Het maken van winst of het opschroeven van de verkoop was niet de bedoeling van de musici.

Oorwormer
Wanneer was het hoogtepunt van de Wormerpunk?
Ferry: ‘Ten tijde van Oorwormer.’
Terrie: ‘De drie jaar daarna toch ook wel? Van 1982 tot 1985 of 1986, denk ik.’
‘Het maakt niet uit of de groepen waar je iets mee doet uit Wormer komen of uit Glasgow.’
Na die tijd verplaatste de samenwerking zich steeds meer naar bandjes buiten Wormer?
Terrie: ‘Ja, dat is ook zo. Het maakt natuurlijk ook niet uit of de groepen waar je iets mee doet uit Wormer komen of uit Glasgow.’
De eerste jaren gold dat blijkbaar minder.
Terrie: ‘Toen hadden we die contacten ook nog niet. In het begin waren we hier druk bezig optredens te regelen, op een onafhankelijke manier platen te maken en noem maar op. Als dat dan na een paar jaar goed loopt, als er een basis is, ga je wat meer buiten de dorpsgrenzen kijken. En dan blijkt het ook leuk te zijn om met buitenlandse bands op te trekken, om bijvoorbeeld een Hongaarse groep hier te helpen bij het uitbrengen van een plaat. Ik zou het niet zo geweldig vinden als we ons nu alleen nog maar zouden bezighouden met de Wormer punkscene.’
Waarom niet?
Terrie (met stemverheffing): ‘Het zou raar zijn als ze in Wormer de mensen van de Witte Villa maar nodig bleven hebben. Dat slaat nergens op. ’t Is goed dat die bands ook op eigen benen kunnen staan. Ze weten nu wel hoe het moet.’

Ouder
The Ex speelt steeds vaker buiten de Zaanstreek en in Wormer houden veel bandjes op met spelen. Toeval?
Marco: ‘De bandleden van vroeger zijn inmiddels ook wat ouder geworden. Die wilden misschien eens een baan vinden. Bovendien is het aantal speelmogelijkheden in Wormer flink teruggelopen.’
‘Wat een moeilijke vraag, zeg…’
Is Wormer over een paar jaar een dorp als alle andere of blijven hier autonome, alternatieve mensen actief?
Terrie, na lang nadenken: ‘Wat een moeilijke vraag, zeg… Ik denk dat de Villa er toch veel mee te maken heeft, Zolang wij hier fanatiek bezig blijven, raken er mensen door geïnspireerd. Dan blijft het toch sterk leven. En er komen steeds meer buitenlandse bands hierheen. Dan weer twee Polen, dan weer een paar Schotten of acht Oost-Duitsers. Ik ben niet zo dorpsgericht. Het gaat erom dat de samenwerking intact blijft, of het nou binnen of buiten Wormer is.’
Waardeer dit artikel
De content op deze website is in en uit principe gratis, maar het maken ervan kost wel geld. Vond je het de moeite waard? Laat het blijken met een kleine bijdrage en help bij het mogelijk maken van onafhankelijke artikelen.