Zaanstad als cabarethoofdstad

Aangezien de Zaanse Kinderboekenmarkt ‘kapot’ is, kan Zaanstad zich moeilijk nog de kinderboekenhoofdstad van Nederland noemen. Het is tijd voor een titelwisseling. Zaanstad wordt de hoofdstad van het vaderlandse cabaret.

Met jeugdboekenschrijvers als Hotze de Roos, C. Joh. Kieviet, Cor Bruijn en Dick Laan mocht Zaanstad zich rekenen tot de topleveranciers van de jeugdlectuur. Die zijn er nog steeds (Marjolijn Hof! Hans Kuyper!), maar met het afblazen van de jaarlijkse Kinderboekenmarkt is de sjeu er wel een beetje af. Het wordt tijd voor een nieuw cultureel etiket. Van Kinderboekenhoofdstad naar Cabarethoofdstad. Of, iets breder, hoofdstad van de kleinkunst.

Zeg nou zelf: zo’n bescheiden gemeente als Zaanstad heeft de afgelopen eeuw toch maar mooi een keur aan unieke cabaretiers en kleinkunstenaars voortgebracht. Mannen en vrouwen die niet alleen de lokale toneelzaal vulden, maar in veel gevallen ook Carré. Of, een enkele keer, zelfs de Heineken Music Hall. Refererend aan vier lokale topcabaretiers memoreerde Rob Swart al in 2010 in Dagblad Zaanstreek: ‘De Zaan is ver­bon­den met een paar grote namen, maar kan die niet aan zich binden.’ Het is de hoogste tijd om daar verandering in aan te brengen. Niet alleen door het kwartet te claimen dat Swart noemde, maar ook door er nog vijf toppers aan toe te voegen. Ik zet de belangrijkste humoristen met een Zaanse link op een rij.

Dirk Witte

Dirk Witte in 1918 (Het Leven).

Ik begin met Dirk Witte (1885-1932), geboren op het Bouwmanspad in Zaandam. Zijn in 1917 geschreven lied Mensch, durf te leven is volgens kleinkunstkenner Jacques Klöters ‘het lijflied van het Nederlandse cabaret’. Het werd niet alleen gezongen door Witte zelf (met matig succes, dat wel) en Jean-Louis Pisuisse – die veel van Wittes teksten voor het voetlicht bracht en populair maakte -, maar ook door artiesten als Ramses Shaffy en Wende Snijders. Anno nu staat Mensch nog steeds als een huis. En dat geldt verbazingwekkend genoeg ook voor veel van de ruim dertig andere liedjes die deze Zaandammer uit zijn pen liet vloeien. Dirk Witte kan dan ook worden gezien als de grondlegger van de tekstschrijverstraditie in het Nederlandse cabaret.

Piet Muijselaar

Piet Muijselaar en Willy Walden, 16-12-1969 (Nationaal Archief/Anefo).

We maken een sprongetje in de tijd en komen uit bij Piet Muijselaar (1899-1978). Net als Dirk Witte geboren in Zaandam, maar daar niet gebleven. Een cabaretier in de enge versie van het woord kun je hem niet noemen. Hij was meer een komiek in de categorie waarbinnen ook André van Duin en Tineke Schouten vallen. Muijselaars toneeldebuut was in 1925 en hij belandde al snel bij de fameuze Bouwmeester-revue, een variétégezelschap dat scoorde met een mengeling van sketches, liedjes en dansnummers. Hij had al vóór de oorlog succes met het komische lied Holder de bolder (Er zit een koe op zolder). Net iets anders dan een paard in de gang, maar minstens zo lollig. Muijselaars glorietijd duurde maar liefst veertig jaar, tot een half jaar voor zijn dood. Samen met Willy Walden zorgde hij al die decennia als helft van het komische duo Snip en Snap voor enorme lachsalvo’s. Na afloop van hun revue konden de theatermedewerkers steevast aan de slag om natte stoelen in de zaal te reinigen.

Wim Theewis

Willem (‘Wim’) Theewis (1923-1988) was een Zaandamse cabaretier en buutreedner. Hij werkte het merendeel van zijn leven bij Bruynzeel, maar kreeg bekendheid door zijn conferences in het Zaans. Dat zijn geboortestreek diep zat, blijkt wel uit zijn LP De Zaanstreek plat (1981). Titels als ‘Naar de Zaan’, ‘Die buurtjes aan het Zaantje’ en ‘M’n Zaans land’ spreken voor zich. Binnen, maar ook buiten de Zaanstreek wist Theewis een grote schare fans voor zich te winnen. Met zijn broer Ko was hij onderdeel van het Zaans Kleinkunst Ensemble, dat zo nu en dan voor de radio optrad. Als buutreedner won Wim Theewis tweemaal een prijs tijdens een landelijk concours in Hooglanderveen. En hij verdiende vijf jaar lang zijn brood als lid van het BICO-Cabaret, het cabaretgezelschap van Wastora dat dag na dag het land door trok.

Freek de Jonge

Freek de Jonge in 2018 (D. Annemans).

Freek de Jonge (1944) beleefde zijn vormende jaren in Zaandam en stond daar als elfjarige ook voor het eerst op het podium. ‘Daar voelt hij zich onmiddellijk thuis, wat niet van de school gezegd kan worden’, aldus De Jonges eigen website. ‘Freek kan zich moeilijk concentreren, blijft regelmatig zitten en houdt zich voornamelijk bezig met het treiteren van leraren.’ Dat treiteren deed hij de navolgende decennia beroepsmatig, maar dan overgoten met een enorme dosis humor. Samen met Bram Vermeulen verlegde hij in de jaren zeventig vele grenzen binnen het toen soms wat oubollige cabaret. Als solist, sinds 1980, weefde hij een rode draad door zijn voorstellingen, wederom een nieuw element in het cabaret. Freek de Jonge kan worden gerekend tot de grootste cabaretiers die Nederland had en heeft.

Lenette van Dongen

Video van Lenette van Dongen (2002).

Ook Lenette van Dongen (1958) is geboren en getogen in Zaandam. Haar humoristisch inslag heeft ze niet van een vreemde: vader Henk kruidde als raadslid in Zaanstad zijn politieke betogen nogal eens met een grap. Al meer dan dertig jaar staat Lenette solo op de planken met cabaretvoorstellingen. Dertien heeft ze er inmiddels op haar naam staan. Het leverde haar in 2019 een Poelifinario op, de prijs voor het indrukwekkendste cabaretprogramma van dat seizoen. Eerder ontving ze al, onder meer, de Annie M.G. Schmidtprijs en een Gouden Harp.

Funda Müjde

Funda Müjde in 2016.

Funda Müjde (1961) kwam ter wereld in het Turkse Adana, maar groeide op in Zaandam. Eenmaal volwassen verhuisde ze naar de hoofdstad. Ze keerde terug naar de Zaanstreek en woont nu in Wormer. Müjde etaleerde zich als een veelzijdige vrouw, die zowel acteerde (Vrouwenvleugel, Medisch Centrum West, Zeg ‘ns AAA) en columns schreef in De Telegraaf als boeken publiceerde en avondvullende programma’s als grappenmaakster presenteerde (Funda stelt zich aan, Funda Draait Door). Een in Turkije opgelopen dwarslaesie verhinderde haar niet om door te gaan als cabaretière.

Najib Amhali

Najib Amhali in 2013 (Wikipedia).

Najib Amhali (1971) kwam als tweejarige vanuit Marokko naar Krommenie en zou daar de rest van zijn jeugd doorbrengen. ‘Het genie van Krommenie’ werd na zijn twintigste ‘de Marokkaan van de Jordaan’, maar keek in zijn voorstellingen regelmatig terug op zijn Zaanse jeugdjaren. In 1998 won hij zowel de jury- als de publieksprijs van het Leids Cabaret Festival. Nadien had hij de theaters voor het uitzoeken; ze stroomden toch wel vol. Getalsmatig hoogtepunt was de show die hij op 1 juli 2017 samen met Jandino Asporaat gaf in De Kuip. Ze werden daarmee de eerste comedians die optraden in een voetbalstadion.

Ali B

Ali B. bij De Wereld Draait Door, 2018.

Toegegeven, Ali Bouali (1981) verhuisde toen hij twee was van Zaandam naar de Amsterdamse Pijp. Maar overeind blijft dat hij een geboren Zaankanter is. En een cabaretier annex stand-upcomedian (en rapper, en tv-presentator). Alle reden dus om hem op te nemen in deze Zaanse cabaretcanon. In 2004 bracht hij zijn eerste theatershow: Ali B vertelt het leven van de straat. Er volgden daarna nog zes andere, vaak geprezen en standaard uitverkochte programma’s. In 2022 kwam er een abrupt (voorlopig?) einde aan Ali’s breed uitwaaierende carrière. De reden: er werden aangiftes tegen hem gedaan wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Sindsdien is het stil rond Ali B.

Rayen Panday

Rayen Panday in 2019 (T. Pluijmert).

Net aan de veertig gepasseerd heeft Rayen Panday (1983) al tien cabaretprogramma’s op zijn naam staan. De humor zat er vroeg in bij de Zaandammer. ‘Toen ik heel klein was, hield ik al van grappen. In de bieb leende ik moppenboekjes en die leerde ik ’s avonds uit mijn hoofd’, vertelde hij in Trouw. Beroepsmatig kwam hij als een diesel op gang, langzaam maar zeker een steeds groter publiek aan zich bindend. Hij trad volgens zijn Wikipediapagina op in Estland, Denemarken, België, India, Frankrijk, Suriname, Curaçao, Aruba, Indonesië, Brunei, Thailand en de VS. Dat kunnen weinig andere cabaretiers hem nazeggen. ‘Panday overtuigt in comedy met hoge grapdichtheid’ kopte NRC in 2018. daarin is sindsdien weinig veranderd.

Cabarethoofdstad

Tot zover de top 9 van het Zaanse cabaret. Ben ik iemand vergeten? Had bijvoorbeeld Rick ‘Lorenzo’ Dros er ook bij gemoeten? Het geëngageerde G.G.-cabaret, met de Zaandammers Ber en Uut Hulsing? Laat het weten via info@schaapschrijft.nl. En kan de gemeenteraad even het initiatief nemen om Zaanstad te promoveren tot cabarethoofstad van Nederland, voordat een andere plaats er mee op de loop gaat? Bij voorbaat dank.


Waardeer dit artikel

De content op deze website is in en uit principe gratis, maar het maken ervan kost wel geld. Vond je het de moeite waard? Laat het blijken met een kleine bijdrage en help bij het mogelijk maken van onafhankelijke artikelen.

ValutaBedrag





Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *