Omdat het vijftig jaar geleden is dat hij stierf, 95 jaar geleden dat hij in Zaandam zijn fabriek stichtte en honderd jaar geleden dat hij zijn uitvinding deed, wil ik vandaag een verhaaltje kwijt over Abraham Wijnberg (1878-1961). Denk aan hem als uw darmen van streek zijn.
De in Amsterdam geboren Wijnberg kreeg op de vijfjarige hbs interesse in scheikunde. Zijn ouders -twaalf kinderen rijk, maar weinig te makken- hadden geen geld om hun zoon naar de Polytechnische School te laten gaan, zijn grote wens. Hij werd daarom assistent op het laboratorium van de School voor Suikerindustrie. Door zelfstudie haalde Bram Wijnberg alsnog het diploma (scheikundig) technoloog. Hij werd leraar en vervolgens directielid van de ‘Suikerschool’, promoveerde in de technische wetenschap en werd in 1910 directeur van de mede door hem opgerichte NV Hollandsche Fabriek van Wasproducten, die gevestigd was in de Suikerschool.
Wijnberg ontzuiverde en ontkleurde rietwas en vond na een intensieve zoektocht in 1911 een poedervormige ontkleuringskool die bijna helemaal uit zuivere koolstof bestond. Samen met zijn collega J.K. van der Heide vroeg hij een jaar later patent aan op de uitvinding, die ze ‘Norit’ noemden. In 1912 stichtten Wijnberg en enkele mede-docenten de NV Norit Witsuiker Maatschappij. Om de productie en het fabrieksgeheim in eigen hand te houden, namen ze in 1916 in de Zaandamse houthaven een nieuwe fabriek in gebruik. Die fabriek bestaat nog steeds, zij het in gemoderniseerde vorm, en is te vinden op honderd meter van de Hempont. U kent het bedrijf ongetwijfeld van de maagzuiverende koolstof, die de hele wereld overgaat, maar er wordt daar nog veel meer geproduceerd.
Bram Wijnberg ging overigens in Aalsmeer wonen. Heel lang duurden zijn werkzaamheden bij het Zaandamse Norit niet; in 1926 trok hij zich na een conflict terug uit de directie. Om een lang verhaal kort te maken; Wijnberg werd onder andere commissaris bij NV Centrale Suiker Maatschappij (CSM) en vergaarde een vermogen door de octrooien op zijn uitvindingen. In 1943 werd hij vanwege zijn joodse achtergrond naar het concentratiekamp gevoerd, maar dat wist hij te overleven. Tot zijn dood in 1961 bleef hij CSM-commissaris.
Zaandam heeft dus een bijzondere fabriek te danken aan deze teruggetrokken (hij liet zich bijvoorbeeld nooit interviewen of fotograferen) en vergeten professor. Iets meer eer en bekendheid mag hij wat mij betreft wel krijgen.
Pingback: Abraham wijnberg | Harrymountbatt