Er is nóg een foto van de Februaristaking

De ontdekking van vier foto’s waarop de Februaristaking in Zaandam was vastgelegd bracht me gisteren in zowel het NOS-Journaal als het radioprogramma Nieuws en Co. De gevonden opnames waren dan ook uniek. Tot dan toe was er slechts één foto geopenbaard waarvan vaststond dat daarop het enige massaprotest in bezet Europa tegen de jodenvervolging te zien viel. Die werd vorig jaar gevonden, een op 25 februari 1941 geschoten kiekje van het met mensen volgestroomde Raamplein in Amsterdam. Bij de interviews die ik gisteren gaf moest ik me echter bedwingen om niet uit de school te klappen. Er bestaat, wist ik, namelijk nóg een foto van de Februaristaking, maar dat plaatje moest de eigenaar zelf maar openbaren….

Op vrijdag 20 januari jongstleden bevond ik me op de bovenverdieping van het Stadsarchief aan de Amsterdamse Vijzelstraat. Wij -Vrij Nederland-redacteur Harm Ede Botje en ik- waren bezig met ons artikel over de Februaristaking en in dat verband bleek het Stadsarchief iets bijzonders op voorraad te hebben. Op tafel lag een enorm boek. Niet alleen het formaat was ontzagwekkend, ook de dikke pagina’s en de mooie vormgeving maakten indruk. Al helemaal omdat deze publicatie uit 1946 dateerde. In dat eerste naoorlogse jaar heerste er nog altijd een enorme papierschaarste. Dat boek moest dus wel iets heel bijzonders zijn.

Dat was het ook. Er bleken slechts twee exemplaren van te bestaan. Een ervan was kort na de bevrijding naar Canada verhuisd, het andere had tot aan de verhuizing naar het Stadsarchief in het Amsterdamse stadhuis gelegen. Het boekwerk was een cadeau van het gemeentebestuur voor de Canadese militairen die een jaar eerder de hoofdstad bevrijdden. Het bevat tientallen foto’s en begeleidende teksten die de situatie in en vlak na de Tweede Wereldoorlog verbeeldden. De meeste foto’s zijn gemaakt door de bekende fotograaf Cas Oorthuys. En dat gold waarschijnlijk ook voor die ene afdruk waarvoor we de lift naar de bovenverdieping van het archief hadden genomen.

Te zien is een uit de tramrails getilde wagen-op-wielen in de Amsterdamse Bilderdijkstraat. Het voertuig staat enigszins dwars op de weg en blokkeert zo de route voor trams. Het is 26 februari 1941, de dag dat de Februaristaking in Amsterdam z’n hoogtepunt bereikt. Mensen zijn nauwelijks zichtbaar op de foto, maar de dwarsgeplaatste wagen maakt op zichzelf al duidelijk dat de normale gang van zaken even niet geldt.

Zeventig jaar lang had de gemeente Amsterdam dit beeld van Cas Oorthuys bewaard en beheerd, zonder dat iemand doorhad dat het bestond. Afgelopen week heeft het in alle stilte een plek gekregen in de expositie die het Stadsarchief wijdt aan de oorlog in de stad. En het lijkt wel alsof nog altijd niemand zich realiseert hoe bijzonder en zeldzaam die ene afbeelding is. Geen krant, tv-programma of radio-uitzending heeft er bij mijn weten aandacht aan besteed. Dat is op zich ook wel weer uniek.

Enfin, wie die Amsterdamse foto wil bestuderen, kan op werkdagen terecht bij de oorlogsexpositie in het Stadsarchief. En voor de Zaanse foto’s kunt u zondag om 10.00 uur terecht in het Zaantheater, waar we ze op groot formaat een uurtje exposeren, tijdens de jaarlijkse herdenking van de Februaristaking.